Anadolu'nun her yerleşim bölgesindeki evler o bölgenin iklim, kültür ve coğrafik özelliklerine göre yapılanmıştır. Bu yüzden Safranbolu'daki evler Erzurum'daki evlere, Trabzon'daki evler Harran'daki evlere benzemez. Ancak kentleşme planları ile birlikte artık yörenin özelliklerini yansıtan evler birer birer yıkılıyor yerine yurdun bir ucundan diğerine aynı tip ve özelliklerde apartmanlar dikiliyor. İşte bu makus kaderi paylaşan kentlerden birisi de Bitlis..

Son yıllarda hızla dokusu değişen ve bir bir yıkılan Bitlis evleriyle ilgili Yardımcı Doç. Dr. Yüksel Sayan ve Şehabettin Öztürk bölgeye giderek bir araştırma yaptı. Bu araştırma geçtiğimiz günlerde "Bitlis Evleri" başlığıyla kitaplaştırıldı.

Bitlis evleriyle ilgili böyle bir çalışmayı neden yaptıklarını kitabın önsözünde Yard. Doç. Dr. Yüksel Sayan ve Şehabettin Öztürk şöyle açıklıyorlar: "Bitlis yakın zamana kadar önemli ölçüde tarihi dokusunu koruyan, başka bir deyişle ayakta kalabilen bir kent iken, ne yazıkki son yıllarda hızlı bir değişimle karşı karşıya kalmıştır. Sürekli yıkılma ve tadilata maruz kalan eski evler bunların başında gelmektedir. Yöre halkının sanat ve yaşama zevkinden derin izler taşıyan evler, öyle görünüyorki ciddi ve tutarlı önlemler alınmazsa, çok geçmeden tümüyle yok olup gideceklerdir. Hiçbir zaman temenni etmediğimiz bu durum gerçekleşirse, Anadolu'nun o kaybettiğimiz eski kentleri gibi Bitlis'i de yitirmiş olacağız."

Bir zümrüt hazinesi gibi

İlk çağlardan beri Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri arasında yegane geçit ve konaklama yeri olarak tarihi öneme sahip olan Bitlis, bugün belki yeterince farkında olmadığımız "müze kent" niteliğinde bir zümrüt hazinesi.

Kentin geleneksel mimari dokusunu oluşturan çok sayıda cami, medrese, han, hamam gibi eski mimari, anıtın yanında mahallelere dağılmış haldeki eski evler de elbette bu değerli hazinenin birer parçaları. Kıvrılarak uzanan dar ve derin bir vadide günün her saati toprağın rengini alarak adeta doğayla bütünleşen Bitlis kent yerleşiminde bugün de her şeye rağmen kimlikli bir mimari kendisini hissettiriyor.

YAPI TAŞLARI: İNANÇ KÜLTÜR VE GELENEK

Bitlis evlerinin oluşmasında inanç, gelenek, kültür, tarih, ekonomi, topoğrafya ve coğrafi şartların önemli olduğunu bu araştırmaların sonucunda tespit ettiklerini ifade eden Sayan ve Öztürk, "Zira coğrafi şartlar, topoğrafya, ailenin ekonomik yapısı ve ihtiyaçları Bitlis evlerinin plan şekillerinin belirlenmesinde başlıca rolü oynamışlardır" dedi.