Başlangıçta sadece barınak ihtiyacı amacıyla ortaya çıkan gecekondular, günümüzde bu amaçtan uzaklaşarak rant aracı haline geldi. İstanbul Ticaret Odası'nın (İTO) hazırladığı "İstanbul'da Kaçak Yapılaşmanın Nedenleri" araştırmasından derlenen bilgilere göre, gecekondu bölgesinde yaşayanlar arasında yapılan ankete katılanların dörtte biri oturdukları yerin kendilerine ait olmadığını belirtiyor. Gecekondu sakinlerinin yüzde 42'si evin bulunduğu arsayı başkasından aldığını, yüzde 18'i de arsayı bina ile birlikte satın aldığını bildirdi. Yüzde 68.4'ü oturduğu evin mülkiyetinin kendisine ait olduğunu öne sürdü. Oturulan evin arsasının mülkiyeti sorulduğunda yüzde 50.9 gibi bir çoğunluk tapusuz kamu arazisi olduğunu söyledi.

Müteahhitten kat karşılığı gecekondu

Araştırma sonuçlarına göre evin planı çoğunlukla mülkiyet sahibinin kendisi tarafından yapılıyor. Yüzde 58.8'i evi oturan kişinin yaptığını, yüzde 21.7'si önceki mal sahibinin yaptığını, yüzde 17'si bir kalfa tarafından yapıldığını ortaya koydu. Yüzde 1.1'i mühendis mimar, yüzde 0.9'u kat karşılığı müteahhit tarafından yapılmış. Binaların iskan izni olup olmadığına bakıldığında ise yüzde 87.2'sinin iskan izni olmadığı ortaya çıkıyor. İskansız binalarda binayı kendileri yapanların oranı yüzde 52.1'le yine birinci sırada. Kişileri kaçak yapı yapmaya iten başlıca nedenlere bakıldığında görüşülen kişilerin yüzde 76.9'u ekonomik imkansızlıkları belirtiyor. Yüzde 13.3 ruhsat maliyetlerinin yüksekliğini, yüzde 7.7'si ruhsat alımında bürokratik zorlukları, yüzde 1.5'i imar planının olmamasını, yüzde 0.7'si imar affı yasasının çıkması ihtimalini gerekçe gösteriyor.

İTO Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Yıldırım, gecekonduların ilk yapılışından itibaren rant aracı olduğunu savundu. Yıldırım, şu görüşleri dile getirdi: "Bu insanlar kendi başlarına barınak yaptılar. Zamanla göçün artmasıyla çoğunluğu elde eden gecekondu sahipleri, muhtarlık istediler ve sonra büyüyerek ilçe oldular. İstanbul'da 19 olan ilçe sayısı 32'ye çıktı. Gecekondular kağıt üzerinde alınıp satılır hale geldi." Yıldırım, şehir merkezinde kalan ya da Boğaz görür gecekondularda fiyatların 50 milyar lirayı aştığını söyledi.