BM ve AB kararları uyarınca taraflararası görüşmelerin başladığı Kıbrıs'ta ortaya konan tezler arasındaki farklar Kıbrıs görüşmelerini tıkayacak nitelikte. Kıbrıs Rum Kesimi'nin görüşmelerde "eşitlik" ilkesine yanaşmaması ve 'Kıbrıs Devleti' isminde ısrar etmesi Denktaş'ın tepkisini çekti.

Yeni Şafak tarafından ele geçirilen belgelere göre birinci tur görüşmelerde Türk tarafı 21, Rum tarafı ise 16 maddelik önerilerle masaya oturdu. Taraflar 1 Mart'ta başlatacakları ikinci tur görüşmelerde konuları ikinci defa ele alacaklar. 15 Mart'ta kadar müzakereleri sürdürecek olan KKTC cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ve Güney Kıbrıs Rum Kesimi lideri Glafkos Klerides'in Ankara ve Atina'ya giderek temaslarda bulunması bekleniyor.

Taraflar arasında 'sorun' olan konular ise şöyle:

Eşit siyasi haklar sorunu

Görüşmelerde Rum tarafının 'eşitlik' ilkesine yanaşmaması ve bu konuda, "Siyasal eşitlik olmayacak. Nüfusunun % 18'i ile %82'si. 120 bin kişi ile 600 bin kişi eşit olamaz" demesi, KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş tarafından "kabul edilemez" olarak nitelendiriliyor.

Denktaş, kurulacak ortak oluşumda her iki "halkın" eşit siyasi haklara sahip olmasını istiyor. Rum tarafı ise siyasi eşitliği kabul etmiyor ve konuyu, "Bütün vatandaşlar eşit haklara sahiptir" ifadesiyle geçiştiriyor.

İki ayrı devletin ortaklığı

Türk tarafı, eski Çekoslovakya örneğini vererek, ortaklığın, "Kuzey'deki Türk Devleti" ile "Güney'deki Rum Cumhuriyeti" arasında kurulmasını, yani iki devletten oluşmasını savunuyor. Bunun için önce karşılıklı tanıma gerekiyor. Rum tarafı, "İki devlet" fikrine karşı çıkarak, federasyona "Kıbrıs Cumhuriyeti" Anayasası'nda yapılacak değişiklikle gidebileceğini öne sürüyor.

Devletlerin ve ortaklığın yetkileri

Türk tarafı, yetkilerin ağırlıklı olarak devletlerde kalmasını, ortak oluşuma çok sınırlı yetkiler tanınmasını istiyor. "Cumhurbaşkanlığı, Meclis Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve önemli görevler dönüşümlü olmalı. Federal Konsey'de eşitlik esas olmalı" önerisini sunuyor. Rum tarafı ise Federal Hükümet'in güçlü kılınmasından yana ve "Cumhurbaşkanı, Meclis Başkanı, Başbakan ve önemli mevkiler Rum, yardımcıları ise Türk olmalı. Bakanlar Kurulu 7 Rum ve 3 Türk'den oluşmalı" diyor.

Garantiler ve Türk askeri varlığı

Türk tarafı, Türkiye'nin garantisini sağlayan 1960 Garanti Anlaşmaları'nın uygulanmasını istiyor. Rum tarafı ise AGİK, NATO, AT veya BM Güvenlik Konseyi garantisinden yana. Adada Türk askeri istemiyor.

Kıbrıs'ın AB üyeliği

Türk tarafı, Rumlar'la birlikte AB ile görüşmelere katılmaya karşı çıkıyor. Rum tarafı ise Türkiye'den önce AB'ye üye olunmasını istiyor. n MUTLU ÇÖLGEÇEN

TÜRK ÇÖZÜM ÖNERİSİ

1) Türkiye'nin, tek yanlı müdahale hakkını içeren ve Türk halkının ihtiyacı oranında Türk askerinin adada kalmasını öngören garantörlüğü esastır.

2) Siyasal eşitlik temel koşuldur.

3) KKTC tanınmalıdır.

4) Türk askeri ancak garantörlük anlaşması çerçevesinde adada kalacak olanların dışındakiler çekilecektir.

5) KKTC dağılmayacak, federal devletin eşit kanatlarından biri olacaktır.

6) İki halka ve iki devlete dayalı yeni bir ortaklık kurulmalıdır.

7) Yeni devletin ismi Kıbrıs Türk-Rum Cumhuriyetleri Birliği veya Kıbrıs Egemen Devletleri Birliği olmalıdır.

8) Türkler, ayrı bir halk olarak self-determinasyon hakkına sahiptir ve bu anlaşmada açıklıkla vurgulanmalıdır. Merkezi oluşum, zayıf ve gevşek olmalıdır.

9) Cumhurbaşkanlığı, Meclis Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı dönüşümlü, Federal Konsey'de eşitlik esas olmalıdır.

10) Ortaklığı oluşturan federe devletler 3. ülkelerle ayrı ilişki kurabilmelidir.

11) Serbest dolaşma kontrollü, yerleşme ve mülk edinme bir moratoryum sonunda ele alın malıdır.

12) Türkler kendi devletlerinde tam egemen olmalıdır.

13) "Tüm Rum göçmenlerin evlerine dönmesi" söz konusu değildir. Sınır düzenlemelerinde 1977 Denktaş-Makarios anlaşmasındaki verimlilik, yeterlilik, mülkiyet ve güvenlik kriterleri dikkate alınarak, Türk halkı 4. kez göçe zorlanmamalıdır.

14) Tazminatlar ve mübadele yöntemi esastır.

15) Merkezi Yönetime bırakılacak kısıtlı yetkilerin dışındaki tüm yetkiler, cumhuriyetlerde olacaktır. Bakanlar Kurulu'nda kararlar oybirliği ile alınmalı, Meclisler'de ise oy çoğunluğu hakkımız bulunmalıdır.

16) Türk halkına kalacak toprak, verimli ve yeterli, güvenlik bakımdan savunulabilir olmalıdır.

17) İçimize Rum yerleştirilmesi sözkonusu olmamalıdır.

18) KKTC vatandaşlarının statüsü hakkında karar verme yetkisi KKTC'ye aittir. Vatandaşlarımızın bir bölümünün adadan sürülmesi söz konusu olamaz.

19) Olası bir anlaşma gönüllülük esasına dayanmalı ve her iki halkın ayrı ayrı referandumuna sunulmalıdır.

20) Rumlar "tüm Kıbrıs" adına AB'ye tam üye olamaz. Kıbrıs, Türk halkının ayrı onayı olmadan ve Türkiye de tam üye olmadan AB'ye tam üye olamaz. Türk tarafının tam üyelik görüşmelerine katılması için yeniden ortak bir başvuru yapılması veya KKTC'ye, devlet olarak ayrı bir davet yapılması gerekir.

21) Böyle bir çözümün kabul edilmemesi halinde, şimdiki statü de bir çözümdür ve KKTC tanınarak yaşamalıdır.

RUM ÇÖZÜM ÖNERİSİ

1) Türkiye'nin garantörlüğü olmayacak veya olsa bile sulandırılacak. Tek yanlı müdahale hakkı ve adada asker bulunmayacak. Müdahalenin gerekip gerekmeyeceğine BM Güvenlik Konseyi AGİK, AT veya NATO karar verecek ve ancak ortak müdahale olacak.

2) Siyasal eşitlik olmayacak. Çünkü azınlıkla çoğunluk eşit olamaz. Nüfusunun % 18'i ile %82'si. 120 bin kişi ile 600 bin kişi eşit olamaz.

3) Türkler azınlık haklarına ve çoğunluk egemenliğine razı olacak.

4) Tüm Türk askerleri adadan çekilecek.

5) KKTC dağılacak.

6) İki halka ve iki devlete dayalı yeni bir devlet kurulmayacak. Türkler mevcut Anayasa çerçevesinde verilecek bazı haklarla mevcut devlete katılacak.

7) Türkler, ayrı halk olmadığı için self-determinasyon ve ayrılma hakkına sahip olmayacak:

8) Cumhurbaşkanı, Meclis Başkanı, Başbakan ve tüm önemli mevkiler her zaman Rum, yardımcıları ise Türk olacak. Bakanlar Kurulu eşit olarak değil, 7 Rum ve 3 Türk'den oluşacak. Rotasyon olmayacak.

9) Eyaletlerin (devletlerin değil) 3. ülkelerle ayrı ekonomik ve siyasi ilişki kurmaları mümkün olmayacak.

10) Türkler'in kendi bölgelerinde hiçbir şekilde egemenliği olmayacak.

11) Tüm Rum göçmenler evlerine geri dönecek.

12) İki eyalet arasında herhangi bir sınır olmayacak.

13) Rumlar'ın kuzeyde yerleşmelerine, mülk edilmelerine ve dolaşmalarına hiçbir kısıtlama getirilmeyecek.

14) Türkiye'den Kıbrıs'a gelip yerleşen tüm KKTC vatandaşları geri gönderilecek.

15) Varılacak çözüm, nihai hedef olan Enosis'e bir ara aşama teşkil edecek nitelikte olacak.

16) "Kıbrıs" AB'ye tam üye olacak. Eğer çözüm olmazsa, "Kıbrıs" yine tam üye olmalı. Türkler daha sonra Almanya örneğinde olduğu gibi "Kıbrıs'a" katılmalı.

TOPRAK PAYLAŞIMINDA 'ASLAN PAYI' HESABI

Türk tarafı, toprak konusunun "görüşme masasında" ve mülkiyet, güvenlik, yeterlilik, verimlilik gibi esaslar gözönünde tutularak "sınır ayarlaması" şeklinde düzenlenmesini istiyor. Ayrıca, su kaynaklarının dikkate alınması isteniyor. Rum tarafı, Türkler'in "masaya oturmadan önce" yüzde kaç oranında toprak tavizi vereceğini açıklamasını istiyor. Rumlar, Türkler'e yüzde 25 dolayında bir toprak verilmesinden yana. Özellikle verimli ve sulu Güzelyurt ve Maraş bölgesini istiyorlar. 100 bin Rum'u taviz olarak alacakları topraklara, 30-40 bin Rumu da Türk bölgesine yerleştirmeyi planlıyorlar. Türk tarafının, Kuzey'e kaç Rum kabul edeceğini, görüşme masasına oturmadan açıklanmasını istiyorlar.

DOLAŞIM, YERLEŞİM, MÜLK EDİNME

Türk tarafı, iki devlet arasında serbest dolaşımın, anlaşmanın imzalanmasıyla başlamasını kabul ediyor. Ancak, sakıncalı görülen ve hazırlanacak bir "kara listede" yer alan kişiler, Türk tarafına hiç geçemeyecekler. Yerleşim ve mülk edinme konusunda ise memorandum öneriyor. 10-12 yıl olarak düşünülen bu süreden sonra, cumhuriyetler, uygun gördükleri kişilere kendi bölgelerinde yerleşme, ya da mülk edinme izni verecekler. Ancak bu da belirlenecek bir tavanı aşamayacak. Rum tarafı, dolaşımla birlikte diğer iki özgürlüğün de hemen uygulanmasını istiyor. Mülkiyet ve yerleşme konusunda tavan belirlenmesine karşı çıkıyor.