FATMA DURMUŞ/ İSTANBUL
Bir zamanlar Türkiye'nin en yoksul ikinci ilçesi olan Damal'ın kaderi 13 yaşındaki bir kız çocuğunun hayalleri ile değişti. Şimdi 60'ına merdiven dayamış olan Fidan Atmaca, 1988'de Japonya'da yerel tasarım ödülü aldıktan sonra dünyanın her tarafında ünlü olan 'Damal Bebek'lerin annesi; yani üreticisi. Atmaca'nın bebekleri, Almanya, Hollanda, Belçika, ABD ve Japonya'ya ihraç ediliyor.

Sultanahmet'te düzenlenen geleneksel el sanatları fuarında karışlaşıyoruz Fidan Atmaca ile. Kendi standında bir yandan meraklı müşterilerin sorularını cevaplarken, diğer taraftan da elinde iş işlemeye devam ediyor. Fidan Atmaca bu bebekleri 13 yaşında yapmaya başlamış. Köyündeki kadınların renkli kıyafetlerinin minyatürlerini dikmiş ve ağaç bebeklere giydirmiş. Bugün Damal Kaymakamlığı patentli Damal Bebekleri böyle doğmuş. Fidan Ana çocukluk meşgalesi bebeklere fırsat buldukça yenilerini eklemiş ve satmaya başlamış. Ancak birer sanat eseri olan bebekler, yıllarca köyün çocuklarının ellerinde önemsiz birer oyuncak olarak kalmış. Ta ki aradan yıllar geçene ve Fidan Ana 1988'de kendi bebeğinin Japonya'da ödül aldığını öğrenene kadar...

Yarışmadan birincilikle döndü

Fidan Ana'dan bebek alan bir tüccar, satmak için İzmir Fuarı'na götürmüş ve fuarda dikkat çeken bebek, kim olduğu bilinmeyen biri tarafından satın alınarak Japonya'ya gönderilmiş. Sahipsiz bebek, yarışmadan birincilik ödülüyle dönmüş ama sahibi Fidan Ana'nın kendi başarısından haberi bile olmamış. Bebeğinin ödül aldığını aylar sonra bebeği İzmir Fuarı'na götüren tüccardan duymuş. Damal Bebeği "Tansu Çiller'in bebeği" olarak da biliniyor. 1995'te Damal Şenlikleri'ne katılan dönemin Başbakanı Tansu Çiller, Fidan Ana'nın bebeklerini görünce vurulmuş. Hemen Fidan Atmaca'yı yanına çağırmış ve "Dile benden ne dilersen" demiş. Fidan Ana ise ilçesine bir kurs istemiş Başbakan'dan ve gerisi gelmiş. Sekiz yıldır kursta yapılan bebekler Damal Kaymakamlığı'nın oluyor ve Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın satış noktalarına veriliyor. Elde edilen kazanç ise Damal Kaymakamlığı'na kalıyor. Bebekler 15-30 YTL arasında fiyatlarla satılıyor.

BEBEKLERİN DAMAL DIŞINDA ÜRETİMİ YASAK

Damal bebekleri uluslararası beğeni kazanınca Damal Kaymakamlığı geçtiğimiz yıl bebeklerin patentini üzerine aldı. Bebeklerin Damal dışında üretilmesi yasak. Ardahan'ın Damal İlçesi ve çevresi, Orta Asya'dan göç eden Türkmen boylarının yerleşim alanı. Yöre kadınının yerel kıyafeti Orta Asya Oğuz Türkleri'ne dayanıyor. Kıyafete "üçetek entari" deniyor. Üçetekle birlikte gömlek, şalvar ve fermene denilen cepken giyiliyor. Başa takılan boncuk işli parçaya ise terlik deniyor. Kıyafet gümüş kemer, saç bağları, baş süsleri ve bileziklerle zenginleştiriliyor. Türkmen kadınları için kendi kıyafetlerini yapmak çok önemli. Yeni evli ve yaşlı kadınlar başa işlemeli beyaz keten bir örtü örtüyorlar, genç kızların ise keten kullanması kesinlikle yasak. Fidan Atmaca, Damal'a beş kilometre mesafedeki Şehitveren Köyü'nde doğmuş. Karın insanın iliklerine kadar işlediği bu köyde eski evler, tek göz odadan ibaretmiş. Kapılar yer seviyesinin altındaki ahırlara açılıyor, ahırdan geçilerek tek göz evin içine giriliyormuş. Bugün bile halen köylüler ısınmak için hayvanlarını kullanıyor, ahırın ısısı oturma odasına geçiyormuş.

İnternette de satılıyor

Bir süredir Damal bebekleri, internetten satışa sunuluyor. Amerikan Barbi'sine karşı 'www.damalbebek.com' adresiyle sanal alemdeki yerini aldı. Damal bebeklerinin Ardahan'da satışını yapan Murat Işıklı'nın kurdugu sitede bebeklerin tanıtımının yanı sıra Damal ilçesi hakkında da bilgi veriliyor. Ürünler dünyanın en büyük kredi kartı alışveriş sitesi www.2checout.com aracılığıyla satın alınıyor. Bu nedenle sitede kredi karti bilgilerinin girildigi form da Ingilizce.