Kıdem tazminatı, işçinin çeşitli sebeplerden dolayı işinden ayrılırken işveren tarafından 4857 sayılı İş Kanunu gereğince ödemek zorunda olduğu bir tazminat şekli. Kendi isteğiyle işten ayrılan kişilere kıdem tazminatı ödenmiyor. Kıdem tazminatı sayesinde işçilerin gelir ve iş güvenlikleri sağlanmış, gereksiz işten çıkarmaların ve olumsuz etkileyici durumların ortaya çıkmasının önüne geçildi. Ayrıca işçiler onca zaman çalıştıkları, hizmet ettikleri kurum ve kuruluşlardan ayrılırlarken yıpranmasının karşılığı, yıpranma payına benzer olarak aldıkları bir ödül gibi düşünülebilir.
KIDEM TAZMİNATI İÇİN 1 YIL ÇALIŞMAK GEREK
İşçinin çalışma süresi 1 yılı geçmişse kıdem tazminatı hakkı vardır. Çalıştığı yıl başına aylık brüt ücreti ve sosyal haklarının toplamı kadar tazminat alır. Yıllık izin kullanmamışsa veya ödenmeyen fazla mesai ücreti vb. varsa onları alır.
Kıdem Tazminatı ödenmezse, kıdem tazminatı hakkı için 10 yıl, diğer alacaklar için 5 yıl boyunca dava açma hakkı vardır.
İŞTEN ÇIKARILAN KİŞİ İŞE İADE DAVASI AÇABİLİR
Haksız yere işten çıkarılan işçi işe iade davası açarak, işe geri dönmeyi talep edebilir. Bunu işten çıkartıldığının kendisine bildirilmesinden itibaren 1 ay içinde yapmak zorundadır.
Sendika üyeliğinden sonra gerçekleşen işten çıkarmalar başka gerekçelere dayandırılsa bile işçinin çok açık bir hatası veya işyeriyle ilgili özel bir durum olmadığı sürece iş mahkemelerinde üyelik gerekçesiyle işten çıkarma sayılmaktadır.
Sendikal nedenlerle işten çıkartılan işçi, mahkemede lehine çıkan karar ile bir ay içinde işe başlamak zorundadır. İşveren buna izin vermez tazminat ödemek zorundadır.
Süresiz nitelikte işler için süreli sözleşme yaparak kıdem tazminatı vb hakları ödemekten kaçınan işverene dava açılarak işin süresiz nitelikte olduğu ispatlanabilir.
İşten çıkartılacak işçiye çalıştığı süre ile orantılı olarak önceden haber verilmeli ya da bu sürenin tazminatı ödenmelidir.
KIDEM TAZMİNATI ŞARTLARI
İşçi kendi isteği ile ayrılıyorsa ayrılma nedeni İş yasasının 24, maddesinde belirtilen işçinin haklı bir nedene dayanarak derhal işi bırakması şartına bağlı olması gerekiyor. İşçi kendi isteği ile ayrılıyorsa ve erkek ise muvazzaf askerliği nedeniyle işten ayrılmak zorunda kalmış olması; işçi kadın ise ve çalışırken evlenmiş ise evlendikten sonraki bir yıl içinde işten ayrılmak istemesi şart.
Ayrıca, işçinin emeklilik şartlarını yerine getirmiş olup emeklilik için ilgili kuruma toptan ödeme yada maaş bağlanması için müracaat etmiş olması da yapılması gerekenler arasında.
İşçi en az 7000 gün prim ödeme gün sayısı veya en az 25 yıllık sigorta ve 4500 gün prim ödeme gün sayısı şartını yerine getirmiş olup kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmayı beklemeden kendi isteği ile işten ayrılmış olması, ya da 506 sayılı yasanın geçici 81, maddesindeki emeklilik sürelerini doldurmuş olmak kaydı ile sadece yaşını doldurmayı bekliyor iken yine kendi isteğiyle işten ayrılmış olması gerekir.
Bunun yanında işçinin aynı iş yerinde veya aynı işverene bağlı değişik iş yerlerinde en az bir yıllık çalışma süresi olmalıdır.
YENİ KIDEM TAZMİNATI NASIL OLACAK?
Kıdem tazminatında üzerinde uzun süredir çalışılan model, çalışanın kıdem tazminatının aylık olarak her ay banka hesabına işveren tarafından yatırılmasına dayanıyor. BES’te olduğu gibi biriken para işletilirken, çalışan bu paradan istediği zaman tam olarak yararlanamayacak. Şu anda, haksız fesih olmaksızın işten atılan işçinin hemen alabildiği kıdem tazminatı, yeni düzenlemeyle belli bir yıla kadar alınamayacak. Bunun için en az 5, en çok 15 yıllık bir süre dile getiriliyor. Bugün, 1 yıllık çalışmadan sonra kıdem tazminatını kayıpsız olarak hemen alan bir işçi, yeni sistemle aynı ödeme için 15 yıl bekleyebilecek. İşçi ancak, evlilik, askere gitme gibi istisnai durumlarda tazminatını kayıpsız olarak erkenden alabilecek. Tazminatı yükü, işçisini çıkarmak isteyen patron için caydırıcı olmaktan çıkacak.
KIDEM TAZMİNATI NASIL HESAPLANACAK?
Şu anda kıdem tazmiatı, her yıl için 30 günlük bir brüt maaş üzerinden hesaplanıyor. Yeni sistemde 30 günlük bu hesabın korunabilmesi için devlet katkısı verilecek. Her ay maaşın yüzde 8.3’ü düzeyinde bir katkı payının işçinin hesabına yatırılması için işsizlik fonu dahil kamu kaynaklarından yararlanılması gündemde.
İşe yeni girecek olanlar, kıdem fonuna dahil olacak. Mevcut çalışanlar, yeni sisteme geçebilecek, kıdemini yeni sisteme taşıyabilecek ya da eski sistemde kalabilecek. Ancak bütün seçenekler için işçi, işverenle anlaşmak zorunda.
ÖLÜM OLURSA KIDEM TAZMİNATI MİRASÇILARA
İşçinin ölümü nedeniyle kıdem tazminatı (mirasçılarına) ödenir. Çalışanın ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları nedenleriyle iş sözleşmesi sona erdiğinde ise işveren için kıdem tazminatı ödemesi söz konusu olmuyor.
