Anadolu’da bolluk ve bereketin simgesi olan adına türküler şiirler yazılan telli turnalar geçtiğimiz hafta İstanbul semalarında görüldü ve büyük bir heyecana sebep oldu. Zira doğa fotoğrafçısı Ahmet Özbaş ve Nükhet Barlas tarafından fotoğrafları çekilen telli turnalar İstanbul’da en son bundan tam 45 yıl önce görülmüştü.
WWF Türkiye’nin (Doğa Hayatı Koruma Vakfı) verdiği bilgilere göre, dünya üzerinde 15 farklı turna türü var. Ülkemizde bu türlerden yalnızca ikisine rastlayabiliyoruz: Turna ve telli turna. Her iki tür üremek için farklı bölgelerden göç ediyor. Bilimsel olarak grus grus adıyla bilinen turnaların ana göç yollarından birisi de Türkiye.
Telli turnaları Sarıyer Fener Kuş Gözlem Evi’nde fotoğraflayan Doğa Fotoğrafçısı Ahmet Özbaş ve Nükhet Barlas telli turna çektiklerini fotoğraflarını bilgisayara yükleyip yeniden fotoğraflara baktıklarında farketmişler. 11 yıldır kuş fotoğrafçılığı yapan Özbaş o günü şöyle anlatıyor: “Göç dönemindeyiz, kuşlar Avrupa’ya göç ediyor. Evim gözlem kulesine yakın olduğu için sık sık gidip geliyordum, göç eden kuşları fotoğraflıyordum. Yine bu amaçla gözlem evindeydik. Yanımızda Selim İmamoğlu ve Hollandalı bir kuş gözlemcisi arkadaş vardı. Tam turnalardan bahsederken bize üç tane turnayı köprünün arkasında teleskopta gördüğünü söyledi. Çok heyecanlandık ama çok uzaklardaydılar. Sonra bir baktık turnalar bize doğru geliyor. Hemen hazırlandık ve fotoğraflamaya başladık. Ben normal turna çekiyorum sanıyordum. Daha önce de turna çekmiştim. Fotoğrafları bilgisayara yükleyince baktım ki bunlar daha önce çektiğimiz turnalardan farklı. Yelesinin üzerinde beyazlıklar var. Telli turnalardan yarım saat sonra Kızılakbaba kuşu geçti. Kızılakbaba da çok nadir görülen bir kuş türüdür, yılda 2-3 tane geçer. Aynı gün iki önemli kuşu görmüş olduk. Sosyal medyaya fotoğrafını yükledim. Bu telli turna olabilir dedim. Uzman arkadaşlar da çektiklerimin telli turna olduğunu söylediler. Telli turna olduğundan emin olduktan sonra daha çok heyecanlandık.”
Kuş gözlem evinde Özbaş’la birlikte telli turnaları fotoğraflayan Nükhet Barlas “Bizim için büyük sürpriz oldu” diyerek o günkü şaşkınlığını dile getiriyor. Özbaş gibi Barlas da daha önce turna görüntülemiş ve yine bir turnanın fotoğrafını çektiğini sanmış. Ancak daha sonra çektikleri fotoğraflardaki kuşların telli turna olduğunu öğrenince sevinç ve şaşkınlığını aynı anda yaşamış.
En son 1972'de İstanbul’da görülen telli turnaların sayılarının azalmasının sebebini yaşam alanlarının zarar görmesi. Bu konuda Barlas şunları söylüyor: “Birçok kuşun kültürümüzde yeri var ama bugün sayıları hızla azalıyor. Bu tür nadir canlıları görünce üzülüyorum. Çünkü onların yaşam alanlarını bozarak sayılarının azalmasına neden oluyoruz. Çünkü kuşlar yaşadığımız yerin kalitesini gösteren canlılar. Oysa kuşların var olması, çoğalması bizim yaşamımızın kaliteli ve güzel olduğunu gösteriyor. Hatta yeni bir araştırma var. Kuş sesi olan yerlerde insanlar daha az strese giriyormuş.”
Daha önceki yıllar Murat nehrinde yuvalayan telli turnaların buradaki doğal dengenin bozulmasıyla artık yuvalamadığını belirten kuş uzmanı Kerem Ali Boyla, “Çok eskiden Erzurum Ovası, Doğu Beyazıt sazlıkları, Murat Nehri'ndeki adalar, Ağrı Dağı'nın eteğindeki göllerde, yüksek rakımda ve dağ göllerinde yuvalıyorlar. En bildiğimiz yer Murat nehriydi. Artık bu nehirde rahatsız edilmeden yaşayacağı bir ada kalmadı. Her yerde ciddi miktarda koyun var. Şu anda kuşun yuvaladığı yerde 10 bin koyun geziyor. Telli turnaya yer kalmadı. Erzurum Ovası'nın yarısı havaalanı oldu. Heryerde insan etkisi var. Doğaya bir rezerv alan bırakmadığımız sürece bu hayvanların barınma imkanı çok zor” diyor.
Kuş Atlası Projesi Kooddinatörü Kerem Ali Boyla da o gün kuş gözlem evindeymiş. Turna fotoğrafları çekilmeden bir saat önce de gözlem evinden ayrılmış. Boyla telli turna hakkında şu bilgileri veriyor: “Ülkemizde iki tür turna var. Biri turna diğeri telli turna. Telli turna biraz daha küçük boylu. Bu tür, ülkemizde yakın zamana kadar yuva kuruyordu ancak 10 yıldır yuvalamıyor. Bu soyunun tükendiği anlamına geliyor. Ama bu kuş dünyanın diğer ülkelerinde görülüyor. Rusya topraklarında var, Azak denizinin çevresindeki alanda yuvalıyor. Bir de Kazakistan gibi Orta Asya bozkırlarında yuvalıyor. Türkiye'den de göç sırasında her yıl düzenli olarak görülüyor. İki tane göç rotası var. Biri Orta Anadolu diğeri de Doğu Anadolu. İstanbul'da görülmesi çok güzel. Belki rüzgardan sürüklendi, belki biraz daha batıya kaydı. Bu bizi çok heyecandırıyor.
