Geçen haftalarda Brezilya hiç beklenilmedik bir gelişmeye şahit oldu. 4 Mart Cuma günü sabah saat 6'da Lula'nın evini basan Brezilya polisi resmi adı Araba Yıkama Operasyonu olan fakat Brezilya'nın petrol firması Petrobras'la alakalı soruşturma dolayısıyla 3 saat süren bir sorguya çekildi. Yakın bir polis istasyonuna götürülen Lula, çıkışta yaptığı açıklamada bu şekilde bir tarzın medya şovuna yönelik olduğunu vurguladı. Latin Amerika gündemini meşgul eden bu sembolik olay kıtada Brezilya eski Cumhurbaşkanı Lula da Silva'nın siyasi mirası ve algısıyla alakalı yeni bir tartışmayı başlatmış oldu. İki yıldır süren ve üst düzey bazı yöneticilerin ceza aldığı bu soruşturmanın Brezilya siyasal sistemi ve Lula için anlamı nedir? Nasıl okumak gerekir?
Lula her şeyden önce Brezilya'nın sadece uluslararası yüzü değil aynı zamanda batıya karşı alternatif arayış çabalarının da önde gelen savunucusu ve uygulayıcısıydı. BRICS'in kurulmasından kurumsallaşmasına ve Türkiye ile beraber 2010 yılında İran'ın nükleer sorununa çözüm bulma çabasına kadar birçok konuda Lula ismi belki Brezilya'dan daha önce geliyordu. Bunlardan da önemlisi Lula Brezilya'yı kıtasıyla 'barıştıran' bir lider olarak görüldü.
19. yy ve 20. yy Brezilya literatüründe genellikle Latin Amerika çok bir yer etmez. Brezilya daha çok Avrupa'ya bakan bir yüze sahiptir. Kıtada liderlik rolünü üstlenmek Brezilya dış politikasında çok fazla yer bulmazdı. Lula ilk defa kıta ile Brezilya'yı gerçek anlamda yakınlaştıran lider konumundadır. Kendisi ilköğretim okullarında İspanyolcayı ikinci dil olarak zorunlu kılmış ve özellikle burs programlarıyla kıtanın bir anlamda merkezini Brezilya yapmak istemiştir. Uluslararası alanda ise Latin Amerika adına Brezilya'nın konuşabileceğini her zaman ima etmekle kalmamış aynı zamanda kıtadaki ülkeler için kendi ihtiyaçları ile küresel talepler arasından dengeli bir dış politikanın nasıl izlenebileceğini göstermiştir. Her ne kadar kıtanın lideri gibi gözükme yaklaşımı kıtadaki birçok ülke tarafından tartışmaya açılsa da, asıl olan konu Lula'nın bu tartışmaların ötesinde kıtada bir liderliğin oluşabileceğini göstermiş olmasıdır. Görevi bıraktığında yaklaşık %90 civarında bir popülerliği bulunan Lula, bugün aynı derecede popüler olmasa da, Lula çoğu Brezilyalının gözünde yaklaşık 40 milyon insanı açlık sınırından çıkarmış bir kahraman lider konumundadır.
Peki bugünkü noktaya nasıl gelindi? Bunun cevabı büyük oranda Brezilya siyasal sisteminin iç sorunlarında saklı. Eski Brezilya Cumhurbaşkanı Fernando Henrique Cordoso'nun sıkça vurguladığı gibi Brezilya'da siyasal sistem çok ciddi bir krizden geçiyor ve yenilenmesi gerekiyor. Ve hatta bazılarına göre bitmiş durumda.
Çünkü yıllardır oluşagelmiş siyasal yapıya göre kongrede vekillere para ödemeden hiçbir yasal düzenlemenin geçmesi neredeyse imkansız. Dolayısıyla yolsuzluk sistemin içine ve dibine kadar işlemiş bir yapısal sorun haline gelmiş durumda. Ekonomik anlamda Brezilya son yıllarda zaten kötüye gidiyor, ama bunu düzeltmek için yapısal bazı reformların yapılması gerekiyor. Eskimiş ve yolsuzluğa bulaşmış bir siyasal sisteme bir de güçlü bir siyasal iradenin eksikliği eklenince hem reform yapmak zorlaşıyor hem de siyaset içindeki kavgalar daha da derinleşebiliyor. Dolayısıyla Petrobras çerçevesinde yapılan soruşturmaya en sonunda Lula'nın adının da karıştırılması siyasal sistemin Lula üzerinden istemeden bıraktığı bir etki olması yanında, Lula'nın siyasi mirası ve geleceğiyle de doğrudan alakalı bir durum.
2018 yılında 72 yaşında olacak olan Lula çok net konuşmasa da gidişata göre tekrardan seçimlerde cumhurbaşkanlığına aday olmak istiyor. Dolayısıyla yolsuzluk vurgularını ve iddiaları hem Lula'yı hem de İşçi Partisi'ni zayıflatmak amacına yönelik olarak okumak gerekiyor. Fakat yukarıda da belirtildiği gibi Brezilya'da siyasal sistemin kokuşmuşluğu sebebiyle ülke siyasetinde kilit konuma gelmiş olup da hakkında bir inceleme olmayan kişi neredeyse yok. Eski Cumhurbaşkanı Henrique Cardoso metresine yaptığı bir ödeme dolayısıyla soruşturma geçirirken, meclisin alt kanadının başkanı Eduardo Cunha ulusal petrol firmasından milyon dolarları şahsi hesabına geçirmekle suçlanıyor.
Brezilya'da Kongre'de 30 tane siyasal parti temsil ediliyor. Sosyal konsolidasyonun bu kadar zayıf olduğu toplumlarda siyasal ve vizyoner konsolidasyonu sağlamak çok kolay değil. Eğer sosyal konsolidasyon yoksa, bölünmüş siyasal yapı, siyasal partiler ve en önemlisi belli çıkarlar etrafından şekillenen küçük gruplar tarafından rehin alınmış bir siyasal yapı ortaya çıkıyor. Brezilya siyasal sistemini geldiği noktayı ve onun bir yansıması olarak da Lula etrafından yapılan yolsuzluk tartışmalarını bu çerçeveden değerlendirmek gerekiyor.
