Moltke’den mektup var

SELÇUK KARAKILIÇ

Feldmareşal Helmuth von Moltke ismini daha önce hiç duydunuz mu bilemiyorum, ama dünya askerî tarihi incelendiği zaman görülecektir ki, onun kadar bilmek, öğrenmek ve aşırı merakını gidermek için devamlı çabalayan bir askere pek az rastlanılmıştır. 1836-1839 yılları arasında gezmek üzere geldiği Türkiye'de Husrev Paşa'nın isteğiyle askerî uzman olarak kalan Moltke, sıradışı ve entelektüel bir askerdi. Osmanlı İmparatorluğunun radikal ve reformcu sultanlarından II. Mahmut'un danışmanı da olan Moltke, ailesine, dostlarına ve asker arkadaşlarına Türkiye'den gönderdiği mektuplar “Türkiye'deki Olaylar ve Durum Üzerine Mektuplar” olarak kitaplaştırılmıştı.

Moltke'nin Türkçeye çevrilen “Moltke'nin Türkiye Mektupları” isimli seçkin eseri geçenlerde yeniden yayımlandı.

Moltke, mektuplarında Sultan II. Mahmut döneminin siyasî, askeri ve günlük yaşamına dair çok önemli ve değerli bilgiler veriyor. Mektuplarında, İstanbul ve Boğaziçi'nin eşsiz güzelliğini, Sultan Mahmut'tan sonra imparatorluğun en kudretli ismi olan Hüsrev Paşa'nın mizacını, devletin siyasî ve askerî yapısının nasıl değiştirildiğini, Türklerin günlük yaşamına dair ayrıntıları ve devrin padişahı Sultan II. Mahmut'u uzun uzadıya anlatıyor Moltke.

“Türkler hayırseverliklerini hayvanlara karşı bile gösterirler. Üsküdar'da bir kedi hastanesi bulursun, Beyazıt Camiinin avlusunda da güvercinler için bakım yeri vardır” diyen Moltke, dönemin Türkiye'sinin portresini şöyle çizmektedir:

“Bir zamanlar o adar kuvvetli olan devlet bünyesinin dış uzuvları kurumuş, bütün hayat kalbine çekilmiştir. Başşehrin sokaklarındaki bir ayaklanma osmanlı hükümdarlığının ölüm alayı olabilir. Bu devlet, düşüşü sırasında durabilir ve kendi organik tarzda yenileyebilir mi, yoksa Müslüman –Bizans İmparatorluğu'na da Hristiyan- Bizans İmparatorluğu gibi kendi malî idaresi yüzünden mahvolmak mukadder midir, bunu istikbal gösterecektir. Fakat Avrupa'nın huzurunu tehdit eden şey, yabancı bir devlet tarafından Türkiye'nin zaptı olmaktan ziyade bu imparatorluğun son derece büyük zaafı ve kendi içinden çökmesidir”.

Prusyalı bir subay olan Helmuth von Moltke'nin gözlemlerine dayanan bu mektuplar, hiç kuşkusuz geleceği inşa edecek nesillere gönderilmiş seçkin birer eserdir.