Türkiye'nin en ünlü iş insanlarından Yıldız Holding Yönetim Kurulu Üyesi, Pladis ve GODIVA Yönetim Kurulu Başkanı Murat Ülker, kişiseli web sitesinde farklı konu başlıkları altındaki deneyimlerini okurlarıyla paylaşmaya devam ediyor.
Gıda Güvenlik Kurulu’na bağlı olarak çalışan Global Gıda Güvenliği Direktörümüz Rohaizad Hassan tüm dünyadaki fabrikalarımızı dolaşarak gıda güvenliği uygulamalarımızın mükemmelliği için büyük çaba gösteriyor. Kısa bir süre önce Malezya devlet kurumu olan HDC (Halal Development Corporation), İngiltere, Londra’daki Harlesden fabrikamızı ziyaret etti, çok memnun ayrıldılar. Keza Rohaizad Hassan Türkiye’deki Helal Expo’ya ve Mekke Helal Forumu’na da Yıldız Holding’i temsilen katıldı.
Bu konularda sosyal medya hesabından çok sayıda paylaşım yaptı. Bu ziyaretlerin raporları önüme gelince; ben de Rohaizad Bey’den aklımdaki soruları cevaplamasını istedim ve ortaya bu röportaj çıktı.
Buyurun Dünya Helal Eko-Sistemini yakından tanıyalım. Sizce bu eko-sistemin değeri ne kadar, stratejik olarak nerede duruyor?
Bu arada şunu tekrar belirteyim Koşer ve helal sertifikaları yurt dışında Türkiye’deki gibi değildir. Her ürüne her üretim tesisi için ayrıca verilir. Bizde ise markaya veriyorlar. Bu doğru mu? Ayrıca zaten bin yıldan fazladır Müslüman yurdu olan ülkemizde sadece haram gıdaların ithalatı ve yurtiçi satışında etiketlerine belirtici ifade koymak yeterlidir. Çünkü bir zamanda sabit olan şeyin aksine delil olmadıkça aynen sürdüğü hükmolunur. Bu Mecelle kaidesidir. Fakat ihraç pazarları için helal sertifikalandırılması gerecektir.
Nüfusunun yarısı Müslüman Malaylar’ın oluşturduğu Malezya, Helal Gıda Sertifikasyonunda tabii ki öncü olmuştur.
1.Mesleğinizi tam olarak nasıl tanımlarsınız?
Yıldız Holding’deki mevcut görevimde tüketici duyarlılığı programı kapsamında Helal, Vejetaryen, Vegan ve Kosher gibi gıda etiketlerine odaklanan kurumsal bir programı yönetiyorum. Bu pozisyon, uluslararası endüstri topluluğuyla sürekli etkileşimde bulunmamı ve tüketiciler ve endüstri için standartları iyileştirmek amacıyla kapsayıcı bir sistem oluşturmamı sağlıyor. Yıldız Holding Gıda Güvenliği Kurulu’nun oluşturduğu bu program aracılığıyla United Biscuits ( McVitie’s ), Godiva Chocolatier , Ülker , Koninklijke Verkade nv , BN ve Demets gibi şirketlerimizin ürünlerinin ve tedarik zincirlerinin bütünlüğünü koruyarak, potansiyellerini büyütmelerine yardımcı olmak amacıyla stratejilerine dahil oldum. Bu çalışma bana avantaj sağladı, çünkü kurumsal düzeydeki standartları ve bu çeşitli şirketlerdeki karar vericileri olumlu yönde etkileyebiliyorum.
2.Bu işi kaç yıldır yapıyorsunuz? Nasıl başladınız?
20 yıldır Helal ve özel gıda etiketlerinin regülasyonlara uyumuyla ilgili çalışıyorum. 2004 yılında Malezya Havayolları ile başlayan iş hayatımda çok tecrübe kazandım. O zamanlar Malaysia Airlines, Helal uçak içi ikram konusunda liderdi. Malezya Havayolları’nın yolcuları için Helal ürünler almasını sağlamak amacıyla, küresel uçak içi ikram şirketlerinin ihale süreci ve operasyonlarında denetlemek ve yönlendirmekle görevlendirildim. Kapsam; Avrupa, Asya ve Afrika’da hizmet teslimatları, ürün veya menü kabulü, gıda güvenliği, helal uyumluluğu ve operasyonel uyumluluk denetimlerinden oluşuyordu. “Helal” esas işimdi, iyi niyetle bütünleşen iş zekasıyla kendimi yetiştirdim, tecrübe edindim.
3.Sizi bu konuda uzman yapan nedir?
Tedarik zincirlerinde 20 yılı aşkın helal denetim deneyimim var. Malezya Hükümeti tarafından Helal Uzmanı sertifikasına sahibim. Ayrıca Malezya Helal Endüstri Geliştirme Kurumu (HDC) tarafından yayınlanan ‘Üretici İçin Helal Rehber Kitabı”nın ortak yazarlarından biriyim.
Kitap, 2009 yılında Frankfurt Uluslararası Kitap Fuarı’nda oylanarak Malezya’nın En İyi 50 Kitabı arasında yer aldı. HDC Malezya’da Malezya Hükümeti’nde, diğer hükümetler ve sektör aktörleriyle birlikte ekonomik fırsatların geliştirilmesine yardımcı olmak amacıyla Küresel Helal Referans Merkezi lideri oldum. Buradaki oyuncular Dubai İslami Ekonomi Geliştirme Merkezi, Mitsubishi Consulting Group, Emirates Cargo, Hollanda Liman İdaresi, Nippon Express vb. gibi prestijli oyunculardı. Ayrıca stratejik amaçlarla Uluslararası Ticaret Bakanlığı tarafından kullanılan helal ithalat ihracat verilerini ve yatırımlarını analiz etmek ve anlamak için bir veri ambarı projesine liderlik ettim. Aynı görevdeyken, helal ile ilgili bazı kamu yayınlarını ve standartlarını değerlendirmek üzere üniversitelere ve kamu kuruluşlarına teknik uzman olarak davet edildim.
Ayrıca Malezya’daki bazı helal uzmanlarıyla birlikte helal bilgisi için gönüllü bir hareket kurdum. 2015 yılında kamu ve özel sektörle bilgiyi paylaşmak amacıyla Helal Endüstri Arayışı Halal Industry Quest (HiQ) web sitesi ücretsiz yayına girdi. Bu site helal endüstrisini teknik veya İslami açıdan araştıran ve raporlar yayınlayan bir sitedir.
Elhamdülillah, bunlar Helal kariyerimi yönlendiren ve güçlendiren fırsatlardan bazılarıdır ve daha fazlasını öğrenmek için daimi bir gayret içindeyim.
4.Malezya neden helal gıda sertifikasyonu konusunda öncülük ediyor?
Malezya, 1974 yılında Malezya İslam Kalkınma Dairesi (JAKIM) Jakim liderliğinde denetim uyumluluğunu uygulamaya başladı. Malaysia Airlines’ın 1980’lerin başından bu yana bu helal uygulamalarını yayması ve Helal sertifikası gerektiren diğer havayolları için bir referans noktası haline gelmesi pek çok başarılı örneklerden sadece biridir.
Malezya aynı zamanda Helal tanımının, Birleşmiş Milletler FAO’ya bağlı Roma’daki Codex Alimentarius Ro ‘ya kaydedilmesini de sağlamıştır. Böylelikle şu anda gümrükler ve standart geliştirme kuruluşları ve küresel belgelendirme için etiketleme referansı olarak kullanılmaktadır.
2005 yılından bu yana JAKIM, helal ürünlerin geliştirilmesini teşvik etmek için dünya çapında helal sertifikasyon kuruluşlarına onay verirken, Malezya Standartlar Ajansı da helal konusunda çeşitli standartlar başlatmıştır. “Helal Gıda: Üretim, Hazırlama, Taşıma ve Depolama – Genel Kılavuz” başlıklı MS-1500, Malezya tarafından 2004 yılında yayınlanan ve halihazırda The Standards and Metrology Institute for Islamic Countries (SMIIC) ve OIC (Organization of Islamic Cooperation) dahil birçok ülke tarafından kullanılan dünyanın ilk helal standardıdır. Malezya ayrıca helal iddialarını ve yerel işleticileri düzenlemek için 2011 yılında Helal Yasasını yürürlüğe koydu; Kanada ve ABD dışında helal mevzuatına sahip ilk ülkeler arasında yer almaktadır.
5.Helal Eko-Sistemi ne anlama geliyor? Dünyadaki büyüklüğü ne kadardır?
Helal Eko-Sistemi, Helal veya Kalkınma Ajansları liderliğinde her ülkede helal sektörü içerisinde kapsamlı bir çerçevede yer almaktadır. Helal eko-sistemi helal ürünlerin üretiminin, dağıtımının ve tüketiminin belirli hedef tüketicilere veya işletmelere ulaşmasını sağlamada önemli bir rol oynayan, birbirine bağlı çeşitli bileşenlerden oluşur.
- Üretim:
- Bu bölüm gıda, ilaç, kozmetik ve diğer benzer ürünler de dahil olmak üzere helal ürünlerin üretimini kapsar. Bu ürünlerin helal standartlarına uygunluğunun sağlanması esastır.
- Hizmetler:
- Lojistik ve Tedarik Zinciri: Helal ürünlerin müşterilere ulaşması için verimli ulaşım ve dağıtım kanalları hayati önem taşır.
- Turizm: Helal dostu seyahat hizmetleri, helal yiyecek, ibadet yerleri ve diğer olanakları sağlayarak Müslüman gezginlere hitap eder.
- Bankacılık ve Tekafül: İslami prensiplere uygun finansal hizmetler bu kategoriye girer. Birçok Müslüman, helal endüstri oyuncusu bu hizmeti geleneksel bankacılığa tercih eder.
- Araştırma ve Teknik Hizmetler: Gıda, ilaç ve tıp endüstrilerinde ürünleri analiz eden ve hayvan, alkol izleri ve zararlı materyallerin izlenebilirliğini sağlayan laboratuvarlar ve araştırma enstitüleri.
- Devlet:
- Devlet Desteği: Hükümetler helal sektörünü teşvik etme ve düzenleme konusunda kritik öneme sahiptir. Politikaları, sertifikaları ve altyapıyı geliştirerek ekosisteme katkıda bulunurlar.
- İnsan Sermayesi:
- Helal Denetçiler ve Yöneticiler: Helal uyumluluğunu değerlendiren ve belgeleyen uzmanlar.
- Akademisyenler: Helal bilgi birikimine katkı sağlayan araştırmacılar ve eğitimciler.
- Helal Bilgi Çalışanları: Helal sektörünün çeşitli kademelerinde yer alan bireyler.
- Üniversite ve sair eğitim kurumlarındaki müfredat: Helal ile ilgili kursları içeren eğitim kurumları.
- İslam Kalkınma Bankası verilerine göre küresel helal ekosisteminin 2025 yılına kadar yaklaşık 3 trilyon ABD dolarına ulaşması öngörülüyor.
6.Helal gıda sertifikası hangi kurumlar tarafından verilmektedir? pladis’te bu sertifikalara sahip misiniz?
Yıldız Holding Gıda Güvenliği Kurulu, ithalat bölgesi tarafından belirlenen çeşitli akreditasyon ve tanınma düzeylerine sahip yaklaşık 165 yerel akredite helal sertifikasyon kuruluşu ile çalışmaktadır. Mesela: Hindistan, Kazakistan, Kahire, Cidde, Riyad ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 3 fabrikamız da dahil olmak üzere tüm Türkiye fabrikalarımız Türk Standardı (TSE) Helal sertifikasına sahiptir. Yabancı sertifika veren kuruluşlar IFANCA, Helal Hindistan, Mısır Otoritesi EOS ve diğerleridir.
7.Her ülkede ayrı sertifika alınması gerekiyor mu? Mesela Arabistan, İngiltere, Türkiye için?
Hedef yerel piyasanızın ithalat mevzuatına bağlı olarak bir fabrika iki helal sertifikasına sahip olabilir, çünkü bazen bir sertifikasyon kuruluşu bu ülkelerden istenen tüm akreditasyonlara sahip olmayabilir. Örneğin, helal belgelendirme kuruluşları Körfez Akreditasyonunu (GAC) aldıkları takdirde tüm GCC ülkelerine ihracat yapabilirler. Bu nedenle akreditasyon ve tanınma önemli rol oynamaktadır. Mesela, Kerevitaş Kurtköy tesislerimizin değişik yerel piyasaların ihracat mevzuatına uygun iki ayrı helal sertifikası bulunuyor.
8.Helal Gıda Fuarları hangi ülkelerde yapılıyor? Önemi nedir? Hangisine katılmalısınız?
Dünya çapında birçok Helal gıda fuarı bulunuyor.
- 1- Malezya – MIHAS
- 2- Türkiye – Dünya Helal Expo
- 3- Kanada – Helal Expo Kanada, Kuzey Amerika’daki tek Helal fuarıdır
- 4- Diğerleri: Bosna, Endonezya, Londra ve Manchester fuarları sayılabilir.
- 2023 yılında 3,11 milyar MYR satış geliri elde eden MIHAS (Malezya) önemlidir ve önerilir.
Ayrıca gıda fuarları yerine konferansları da sabırsızlıkla beklerim çünkü bunlar beni daha fazlasını öğrenmeye ve sektörde gerçekleşen yeni oluşumları öğrenmek için küresel helal topluluğuyla etkileşime girmeye teşvik ediyor. Mesela Chicago’daki IFANCA konferansı, Mekke Helal Forumu ve HFA Londra Konferansı oldukça öğretici platformlardır.
9. Türkiye’deki helal gıda fuarı hakkında ne düşünüyorsunuz?
Türkiye Helal Gıda Fuarı ivme kazanıyor. Benim naçizane fikrime göre, daha fazla prestij kazanmak için daha fazla çok uluslu şirketi veya sektör liderini çekebilecek küresel bir organizatöre ihtiyaçları var. Böylece Türkiye için daha iyi bir markalaşma yaratabilirler. Şu anda çoğu gıda sektörü oyuncusu Anuga (Almanya), Gulfood (Dubai) ve SIAL (Paris) gibi daha fazla trafik çeken yiyecek ve içecek etkinliklerine katılmayı tercih ediyor. Dünya çapındaki satın alma yöneticilerini bu helal etkinliğine çekebilmek için bir çaba ve teşvik içinde olmalıyız. Tüm büyük oyuncuların da orada olması gerekiyor. Böylece fuara daha fazla işletme ve firma katılacaktır. Sadece yerel ürünleri sergilemekten ziyade stratejik olmalıyız. Bu helal fuarı, Türkiye’nin diğerlerinden daha rekabetçi avantajlara sahip olduğu tarımsal ürünler, yenilikçi ürünler ve Helal Turizm gibi bazı sektörlerde çift haneli rakamlara ulaşabilmesi açısından önemlidir. Malezya coğrafi konumu ve lojistik dezavantajları nedeniyle bu markalaşmayı yapamadı, kendini böyle konumlandıramadı. Oysa Helal sektöründe 3 trilyon dolarlık büyük bir fırsat var.
Not: Rohaizad Hassan Türkiye Helal Expo 2023’e de katıldı. Girişte çektirdiği fotoğraf.
10. Pladis’te helal gıda süreçlerini nasıl değerlendiriyorsunuz? Murat Ülker ilk iş görüşmesinde size ne dedi?
pladis Global ve Yıldız Holding Grubu’ndaki Helal gıda süreçleri, 2019’dan bu yana Tüketici Gıdası Duyarlılığı Standardı kapsamında Helal Gıda’ya yönelik çok çaba sarf edilmesinin ardından ortalama %100’e yakın uyumluluğa ulaştı. Hatta fabrikalarımızdan bazıları, Helal gıdaya ulaşma projesini 20-30 yıl önce başlatan Nestle uygulamasına eşdeğer en iyi uygulamalara ulaştı.
Murat Bey’le ilk görüşmemde her şeyin helal olması konusunda son derece kararlıydı. Ayrıca QBR (ÇYD-Çeyrek Yıl Performans Değerlendirmesi) oturumunda sunabilmek için benden bir zaman çizelgesi taslağı hazırlamamı istedi.
11. Başka söylemek istediğiniz başka bir şey var mı?
Başta Yıldız Holding Yönetim Kurulu Üyesi İbrahim Taşkın Bey ve tecrübeli üst yöneticimiz mehmet köse Bey olmak üzere Gıda Güvenliği Kurulu’nun rehberliğinde; Murat Ülker Bey ve Ali Ülker Bey’e Yıldız Holding’in Helal programına katılma fırsatı verdikleri ve bana güvendikleri için çok teşekkür ederim. Üst düzey paydaşların desteği olmasaydı bunu başaramazdım.
