Cari açık kısaca bir ülkenin belirli bir dönemde (genellikle bir yıl) döviz gelirleriyle döviz harcamaları arasındaki fark olarak karşımıza çıkar.

Ödemeler dengesinin önemli bir kalemidir (dış tic. dengesi, hizmetler dengesi, gelir dengesi ve cari transferlerin toplamından oluşur.).

Cari işlemler hesabı açığı sermaye ve finans hesapları fazlasıyla kapatılır ve ödemeler dengesi sağlanır.

Türkiye'de cari işlemler dengesi genellikle açık verir.

***

Merkez Bankası birkaç gün önce ödemeler dengesi 2016 yılı verilerini açıkladı.

2016 yılı cari açığı 32.6 milyar dolar gerçekleşmiş (bir önceki yıla göre sadece 0,5 milyar dolar artmış).

Cari işlem verilerinin neyi ifade ettiğini değerlendirelim.

Cari işlem açığı rakamıyla ilgili değerlendirme yapabilmek için iki faktör öne çıkıyor.

cari açığın GSYH'ya oranı, diğeri ise nasıl finanse edildiği (finansman kalitesi).

2016 yılının GSYH rakamları açıklanmamasına rağmen, gerçekleşme beklentileri dikkate alındığında, cari açık/GSYH oranının yüzde 3.8 - 4 aralığında gerçekleşeceği tahmin ediliyor.

2011 yılında bu rakamın yüzde 10'lara yaklaştığını ve yüzde 5'den yukarısının kriz riski seviyesi olduğunu düşündüğümüzde, iyi bir seviye olarak değerlendirilebilir.

***

Cari açıkla ilgili bir başka önemli noktada da nasıl finanse edildiği ile ilgilidir.

2015 yılında cari açığın tamamı yabancı sermaye girişleriyle finanse edilemediğinden Merkez Bankası rezervlerinden 11.8 milyar dolar kullanılarak açık kapatılmıştır (MB rezervleri azalmış).

2016 yılında ise cari açık tamamen yabancı sermaye girişleri ile kapatılmıştır. Hatta Merkez Bankası rezervleri 818 milyon dolar artmıştır.

Hem iç piyasalarda yaşanan ekonomik ve siyasal sorunlar, hem kredi derecelendirme kurumlarının not indirimi açıklamalarına rağmen sermaye girişlerinin devam etmesi yabancıların Türkiye ekonomisine güvendikleri noktasında önemli bir işarettir.

***

Yabancı sermaye doğrudan ve portföy yatırımı şeklinde gelir.

Doğrudan yabancı sermaye uzun vadeli, kalıcı-kaliteli finansman demektir.

Portföy yatırımları ise kısa vadeli, risk gördüğünde hemen kaçan ve sıcak para olarak adlandırılan yatırımlardır.

2015 yılında portföy yatırımlarından 15 milyar dolar net çıkış olmuş, 2016 yılında ise 6.4 milyar dolar net giriş olmuş.

Doğrudan yabancı sermaye 8,9 ve kredi kullanımı 6,9 milyar dolar olmak üzere finans hesabında 21.5 milyar dolarlık yabancı sermaye girişi olmuştur.

***

Cari açığın finansmanında bir diğer önemli kaynak da 11 milyar dolar civarındaki net hata ve noksan kalemidir.

Net hata ve noksan kayıt dışı para girişidir.

Bu paranın Türkiye'de yerleşik kişilerin yurtdışından getirdikleri paralar ve Arap sermayesi olabileceği efsanesi var.

Açıkça bu paraya güvenilip cari açık verilemeyeceği de bir başka realite.

***

Bu verilerden, 2015 yılına göre daha sağlıklı bir cari işlemler finansmanı ve makul düzeyde bir cari açık gerçekleştirdiğimizi (2011 yılında 74, 2013 yılında 65 milyar dolar cari açığımız vardı) söyleyebiliriz.

Ayrıca kara gün dostu olan Merkez Bankası döviz rezervlerine dokunmadan cari açığın finanse edilmesi de çok önemli bir gelişme.

Tabii ki riskler devam ediyor ve cari açık düzeyi ve finansmanı daha sürdürülebilir bir yapıya taşınmalı.

***

Cari açık neden kaynaklanıyor sorusuna cevap bulma amaçlı çok sayıda bilimsel çalışma yapılmış.

Türkiye ile ilgili çalışmalarda en belirgin olarak 3 temel neden ileri sürülmüş: ekonomik büyüme, önceki yılın cari açığı ve tasarruf oranlarının yetersizliği

Türkiye ekonomisinde yüksek büyüme hızları gerçekleştirdiğimiz yıllarda cari açık da yüksek olmuştur. Yukarda rekor cari açıktan bahsettiğimiz 2011 yılında büyüme hızı da rekor seviyelere ulaşmıştır (yüzde 8.5).

Cari açığın en önemli belirleyeni dış ticaret (ihracat-ithalat) dengesidir. İhracat artışı ithalatı daha fazla artırdığından, ihracata dayalı büyüme ithalatı, dolayısıyla dış ticaret açığını artırmaktadır. Yani ihracatı ithalat bağımlılığından kurtarmak (ara ve yatırım mallarını içerde üretmek), net ihracat katma değerini artırmak gerekir.

Cari işlemler açığı bir anlamda iç tasarrufların yetersizliğidir. Yani tasarrufları artırmak öncelikli hedef olmalı.