2017 yılı hac istatistiklerine göre bu yıl, 600 bin Suudi Arabistanlı ve diğer ülkelerden giden 1 milyon 800 binin üzerindeki kişi Arafat’ta buluşup hacı oldu. Büyük bir rakam olmasına rağmen geçmiş yıllara nazaran bu yıl hacı sayısının daha az olduğu gözlemlenmiş fakat oldukça zor bir hac mevsimi yaşandığı da kaydedilmiştir.
Irk, dil, cinsiyet, statü farkı olmadan bütün dünya Müslümanlarından imkan bulanları bir araya getiren haccın bu sene Körfez krizi gölgesinde yapılmış olması ayrı bir anlam taşımaktadır. Ancak krizin Katar’dan gidecekler dışında diğer ülke hacılarının katılımına etki ettiğini düşünmek yanlış olur. Zira hac hazırlıkları ve hacca gideceklerin ülke bazındaki kotaları krizden önce belirlenmişti. Suudi Arabistan ve Katar arasındaki kara ve hava sahası ablukasının hacca gidecekler için geçici olarak kaldırılması ve bu maksatla eski emirin soyundan gelen Ali Abdullah el Sani’nin Suudi Arabistan tarafından aracı kılınmasına rağmen bu yıl sadece 73 Katarlı hacı olabilmiştir. Körfez Krizi bahanesiyle hac mevsimi öncesinde yapılan bazı tartışmaları ve hac siyasetinin tarihsel arka planını hatırlatmak faydalı olacaktır.
Aslında kutsal beldelerin ve hac organizasyonunun idaresi meselesi Osmanlı sonrası bölgede meydana gelen dönüşümler sırasında bizzat Abdülaziz bin Suud tarafından dile getirilmişti. Abdülaziz b. Suud, Şerif Hüseyin’in Mekke, Medine ve Cidde etrafında kurduğu Hicaz Devleti’ne 1925 yılında son verip, emirliğinin sınırlarını genişleterek Necid Sultanlığı ve Hicaz İdaresi’ni kurmuştu. Asırlardır Osmanlı gibi büyük bir devletin organize ettiği hac, 1916 yılından sonra kesintiye uğramıştı. Bu yüzden dönemin Müslüman dünyası İngilizler ile işbirliği yapmış olan Şerif Hüseyin’in kutsal topraklar üzerindeki idaresinin son bulmasına sevinmiş fakat endişeleri de katlanmıştı. Zira tarihte kısa bir süre (1803-1807) Mekke ve Medine’yi ele geçirmiş ve hiç de olumlu hatıralar bırakmamış olan Vehhabiler bu sefer daha güçlü bir şekilde kutsal topraklar üzerinde egemen olmuşlardı. Türkiye’de ise hac organizasyonunu yapan hilafet kaldırılmış, Mısır’da toplanması düşünülen Hilafet Kongresi’nden ise hiçbir şey beklenmiyordu.
Türkiye bu toplantıda imtiyazlı davetliler arasındaydı. Mustafa Kemal, İstanbul mebusu Edip Bey’i kongreye katılmak üzere görevlendirmişti. Türkiye delegasyonunun gecikmesinin toplantının birkaç güç ertelenmesine sebep olmasına rağmen oylanan kararlarda Hicaz’ın eski yöneticisi olması sıfatıyla Türkiye’ye iki oy hakkı tanındı.
Bütün bunlar kuşkusuz henüz Suudi Arabistan’ın kurulmasından önce gerçekleşmişti. Ancak Mekke kongresinde alınan kararların hayata geçirilmesi konusunda Abdülaziz b. Suud nezdinde ne tür girişimler yapıldığı bilinmemektedir. Mesela Edip Bey İstanbul’a dönünce basına sadece kongreye katıldığını ve alınan kararlar ile ilgili değerlendirmeleri Gazi ile görüştükten sonra yapacağını beyan ederek Ankara’ya gitmişti. Bugüne kadar yaptığım araştırmalarda Gazi ile aralarında nasıl bir konuşma geçtiğini de öğrenemedim (Cumhurbaşkanlığı arşivi bu bakımdan ciddi bir şekilde gözden geçirilmelidir).
Aynı yılın sonlarında Cidde Maslahatgüzarlığı'nın açılması ve buraya Abdülgani Seni’nin atanması bu kongrenin Türkiye bakımından en somut sonucu olmuştur. Türkiye’nin Suriye ve Irak üzerinden hac bağlantısı kesilmiş ve 1946 yılına kadar Türkiye’den kutsal bölgelere ancak sınırlı sayıda insan gidebilmişti. Türkiye’de ilk resmi hac organizasyonu ise yeniden 1947 yılında başlayacaktı.
Tarih boyunca kutsal mekanlara hakim olan bütün Müslüman devletler hac organizasyonuna büyük önem vererek siyasi meşruiyetlerini sağladıkları gibi Suudi Arabistan da bundan istifade etme yoluna gitmişti. 1932 yılında Suudi Arabistan devletinin resmen kurulmasından itibaren kutsal bölgelerin egemeni sıfatı ile bütün hac organizasyonunu üstlendiği bilinmektedir. İki dünya savaşı arasında bütün dünyadan hacca gidenlerin sayısı sınırlı olsa da Suudi Arabistan hac organizasyonunu tek başına organize etme fırsatını elde etmiş ve günümüzde Arafat’ta bir araya gelen üç milyon hacının idaresi konusunda önemli tecrübeler kazanmıştır.
