Yapılan bir araştırma ülkemizde modernleşmenin etkisiyle çeyiz geleneğinin yavaş yavaş yok olduğunu ortaya koyuyor. "Kız beşiğe, çeyiz sandığa" deyimi artık genç kızların çeyiz geleneğini reddetmeleri yüzünden sadece annelerin dilinde kalacak.

Bir zamanlar yaptıkları el işleriyle, hazırladıkları çeyizlerle değerleri ölçülen genç kızlar, modern hayatın bir dayatması olarak artık çeyizi ve çeyiz yapmayı reddediyorlar. "Geleneksellikten Modernliğe Geçişte Çeyiz" başlığıyla bu konu üzerine bir araştırma yapan Bilkent Üniversitesi İşletme Fakültesi öğretim üyesi Yard. Doç. Dr. Özlem Sandıkçı, günümüzde çeyizin giderek önemini yitirdiğini belirtiyor. Yard. Doç. Dr. Sandıkçı, araştırmasında modernleşmenin her alanda olduğu gibi çeyiz geleneğinde de değişimlere ve yeniliklere yol açtığını belirterek, "Ülkemizde 1980'lerde ivme kazanan liberalleşme ve globalleşme süreci, etkisini her alanda göstermekte, geleneklerde, yaşam tarzlarında ve değer yargılarında değişimlere yol açmaktadır. Geleneksellikden modernliğe geçişte çeyiz pratikleri de değişimden payını almakta ve çeşitli dönüşümler yaşamaktadır" diyor.

Çeyiz geleneği kayboluyor

Araştırmaya göre günümüzde çeyiz, kişilerin geleneksel ve modern yaşam tarzlarına yakınlık ve uzaklığına göre değişiyor. Farklı sosyal gruplar arasında çeyizin anlamı, hazırlanışı ve seçimi çeşitlilik gösteriyor. Köylüler çeyizi geleneksel anlamına en yakın şekilde uygulamaya devam ederken, gecekondu sakinleri ve şehirli orta/orta-üst sınıflarda genel olarak çeyiz geleneği değişiyor. Evlilik ve aile konularında oldukça liberal görüşler taşıyan şehirli ve üst sosyo/ekonomik sınıftan küçük bir kesim ise çeyizi günümüzde anlamını kaybetmiş eski bir gelenek olarak değerlendiriyor. Köylerden şehirlere gittikçe çeyiz adetlerinin yeni yorumlara açıldığı görülüyor. Bunda hem kadınların daha uzun süre eğitim alması ve ev dışında çalışması, hem de piyasa faktörlerinin etkisi bulunuyor.

Çeyizler anne yadigarı

Araştırmaya göre özellikle şehirli üst sosyo/ekonomik gruptan olup evlilik ve aile kurumları hakkında oldukça liberal görüşler taşıyan kadınlar arasında çeyize karşı daha olumsuz bir tavır gözleniyor. Bu kadınlar genelikle ailelerinden ayrı olarak ya yalnız, ya da arkadaşlarıyla kalıyorlar. Zaten kendi evlerini kurdukları için çeyizi ve çeyiz hazırlıklarını gereksiz, modası geçmiş ve kırsal anlamları olan adetler olarak değerlendiriyorlar. Ne kendileri çeyiz hazırlamayı düşünüyor, ne de annelerinden böyle bir hazırlık bekliyorlar.

ÇEYİZİ KIZLAR DEĞİL ANNELER HAZIRLIYOR

Bu grupta çeyiz genel olarak sandık çeyizi olarak algınlanıyor ve kızların istememesine karşın, annelerin yine de ya kendi çeyizlerinden kalan, ya da yeni hazırlattıkları el işi parçalarını kızlarına verdikleri görülüyor. Ancak bu şekilde sahip olunan parçalar çeyiz olarak değil, anne hatırası ve estetik değeri olan eşyalar olarak düşünülüyor. Bu görüşü taşıyan kadınlar kendilerinin eğer çocukları olursa çeyiz hazırlamayacalarını söylüyor ve çeyiz geleneğinin gelecekte tümüyle yok olacağına inandıklarını belirtiyorlar. El işi yapabilen insanların sayısının giderek azalması, değişen kadın erkek rolleri ve evlilik kavramları, yeni pazar dinamikleri gibi faktörler de çeyiz pratiklerinin gelecekte önemli dönüşümlere ve yeniliklere sahne olmaya devam edeceğini ortaya koyuyor.

AYŞE OLGUN İSTANBUL