'Kültürel Soğuk Savaş' adlı kitap gizli kalmış bazı konulardaki gerçekleri ortaya çıkardı: Ciddi büyüklükte bir sanatçı, aydın, akademisyen ve siyaset bilimci kitlesi, istihbarat birimleri ile bir şekilde çalışıyor. Kitap, ABD'nin başlattığı yeni küresel savaşın kültürel boyutlarına da işaret ediyor.

Frances Stonor Saunders tarafından kaleme alınan "Kültürel Soğuk Savaş: CIA, Sanat Dünyası ve Edebiyat" adlı kitap İslam dünyasında aydınlar arasında ciddi bir tartışmayı doğurdu. Bu kitap, soğuk savaş döneminde komünist blok ile Batı bloğu arasında gizli kalmış kültürel mücadeleye yer veriyor. Kitapta, Amerikan istihbaratı CIA'in Batı'daki sanat ve kültür dünyasını Sovyetler Birliği'ne karşı kullanılmasında ve yönlendirilmesinde oynadığı role değiniliyor. Kitabın, ABD'nin yeni ilan edilen küresel savaş ile daha bir önem kazanacağı belirtiliyor. Amerika ve Batı'nın İslam'a karşı veya İslamî hareketlere karşı uygulayacağı yöntemler konusunda küresel savaşın yöntemlerine de işaret ediliyor. Batı'da geniş çaplı tartışmalara yol açan bu kitap, bugünlerde İslam dünyasında da büyük yankı buldu. Geçtiğimiz günlerde Arapça'ya tercüme edilen kitap, Arap dünyasının CNN'i olarak bilinen el-Cezire televizyonunda geniş bir şekilde tanıtıldı. Saunders, kitabında CIA ile aydınlar, yazarlar, akademisyenler, sanatçılar, şairler ve müzisyenler arasındaki ilişkilere değiniyor. Çok eskilerden beri bilinen birçok konu, kitabın yazarı genç bayan tarafından somutlaştırılıyor.

CIA ve kültürel yönlendirme

İkinci Dünya Savaşı'nın ardından başlayan soğuk savaş döneminde ABD Marshall Planı ile Avrupa devletlerine ve diğer ülkelere komünist partilerin eline düşmemesi için maddi yardımlarda bulundu. 1949 yılında ABD Devlet Başkanı Truman bir- çok devletin komünist partilere karşı mücadele etmeleri ve ekonomilerini düzeltmeleri için yeni bir yardım fonu oluşturdu. Soğuk savaş döneminde kültürel savaşa büyük önem veren CIA, Amerikan yemek kültürünün, giyiminin, şarkılarının ve sanatının teşviki için kültür merkezlerini, sinema filmlerini, tiyatroyu, müziği ve komünistlerden ayrılan bir- çok grubu destekledi. Bunun için CIA, 1950 yılında "Congress for Cultural Freedom" Kültürel Özgürlük Kongresi organizasyonunu kurdu. Bu organizasyonunu adı daha sonra "Kültürel Özgürlük İçin Uluslararası Birlik" olarak değiştirildi. 35 ülkede merkezi bulunan bu kuruluş 20'den fazla etkili dergi çıkardı. Bu dergilerde çok meşhur şahsiyetler yazılar yazıyordu; Jackson Pollock, Irving Kristol, Andre Malraux, Reinhold Neibuhr, George Orwell, Bertrand Russell, Stephen Spender, Arthur Schlesinger Jr., Arnoldo Toynbee, Vladimir Nabokov, Jean-Paul Sartre, Herbert Spencer gibi daha birçok yazar.

Rusya'nın finanse ettikleri

ABD istihbaratının yanısıra, Sovyetler Birliği istihbaratı KGB de siyasileri ikna etmek için kültürel mücadeleyi kullandı. KGB bu alanda birçok sanatçıyı, şairi, yazarı, akademisyeni, tiyatrocuyu, sinemacıyı ve siyasetçiyi yönlendirdi ya da finanse etti. Soğuk savaşının ardından İngilizler'den İtalyan siyasetçilerine dek bir yığın kişi ve özellikle Fransa'daki bazı aydınların KGB ajanı olduğu ortaya çıktı. İngilitere de kültürel savaşta yerini almak için soğuk savaş döneminde Uluslararası Araştırma Merkezi (IRD)'ni kurdu. İngiltere bu kuruluşun içinde eski solcuları da çok iyi kullanmasını bildi.

Sinema ve sanat dünyası

Kitap'ta CIA'ın film yapımcılarını, artistleri ve tiyatrocuları da yönlendirdiği belirtiliyor. CIA'ın devletler aracılığıyla 87 ülkede sinemaya büyük yatırım yaptığı kaydediliyor. Yönlendirilen sanatçılardan birçoğunun bunun farkında olmadıkları belirtilen kitapta, birçok filmin senaryosunun casuslar tarafından ortaya konulduğu ifade ediliyor.

'Demokratik sol düşünce' CIA ürünü mü?

Saunders, kitabında CIA'in komünizme karşı "Democratic Left" demokratik sol grupları kullandığını ve desteklediğini belirtiyor. ABD ve İngiliz istihbaratının Kremlin'in sözcülüğünü yapmayan solcu grupları desteklediğini ve dergi, kitap çıkarmalarına da destek olduğu vurgulanıyor. Kitapta Avrupa'nın tanınmış demokratik solcularının (Ignacio Silone, Stephen Spender, Arthur Koestler, Raymond Aron, Anthony Crosland, Michael Josselson ve George Orwell gibi) CIA tarafından desteklendiği ve dünya genelinde tanıtımlarının yapıldığı kaydediliyor.

Kültürel propagandanın etkin aracı: Medya

Kültürel mücadelede gazete, dergi, kitap ve radyoları kullanan istihbarat birimleri okuyucuları yoğun bir propaganda altında tutuyorlardı. Çocuk kitapları içinde büyük bir meblağın harcandığı belirtiliyor. İstihbarat birimlerinin bu alanda yığınlarca kitabı, dergiyi ve gazeteyi finanse ettiği vurgulanıyor. Saunders CIA'in finanse ettiği kitablar arasında, George Orwell'ın "1984" ve "Hayvan Çiftliği" kitaplarını gösteriyor. CIA'in Sovyetler'e karşı en etkili dergisinin 1953 ve 1990 yılları arasında yayımlanan "Encounter" dergisi olduğu belirtiliyor. Encounter dergisinde tanınmış felsefecilerden Bertrand Russell ve tarihçilerden Arnold Toynbee gibi şahsiyetler yazılar yazıyordu. Saunders, bu dergide yazan yazarlardan bazılarının farkında olmadan CIA adına çalıştıklarını kaydediyor.

Milyon dolarlarca para harcandı

Soğuk savaş döneminde 'Kültürel Özgürlük' organizasyonu tarafından bir yılda milyon dolarlarca para harcandığını belirten Saunders, istihbaratların tv va radyoları da yönlendirmek için haber ajansları kurduğunu kaydediyor. Saunders, eski ABD Başkanı Ronald Regean'ın da devlet başkanı olmadan önce bu organizasyonda yer aldığını ifade ediyor. CIA'in kimi zaman Amerika'yı eleştirmeleri içinde yazarlara destek verdiği açıklanıyor. Saunders, CIA'ın Vietnam savaşında ABD'ye karşı büyük bir muhalefetin oluşmasının ardından finanse ettiği bazı akademisyenler, entelektüeller ve yazarlardan ABD'nin dış politikasını eleştirmelerini istediğini vurguluyor. Saunders, Partisan Review dergisinin editörü Stephen Spender'i buna örnek olarak veriyor. Yığınlarca kirli ilişkilerin ele alındığı kitabta, ilginizi çekecek birçok olaya rastlayabilirsiniz. NATO'nun da kültürel mücadeledeki yerinden tutun da, muhalif aydınların öldürülmelerine kadar birçok malumat.

'Medeniyetler Çatışması'

Soğuk savaş döneminde komünizme karşı hummalı bir kültürel mücadele başlatan istihbaratların yeni hedefinin İslam ve İslami hareketler olduğu belirtiliyor. İstihbaratların Berlin Duvarı'nın yıkılmasının ardından yöneldikleri bu yeni alana yatırım yaptıkları ifade ediliyor. NATO'nun da bu alanda yeni bir misyon üstlendiği vurgulanıyor. İslam'a karşı yürütülen bu yeni alanda, kültürel mücadelenin ürünü olarak birçok kitabın neşredildiği kaydediliyor. Buna Samuel P. Huntington "Medeniyetler Çatışması" kitabı bir örnek olarak olarak veriliyor. Huntington'un hazırladığı bu kitabın CIA tarafından ortaya konulduğu ifade ediliyor. Uzmanlar ileriki yıllarda bu alan ile ilgili çok ciddi akademisyenler, entelektüller ve yazarların yeralacağını belirtiyorlar.