Latin Amerika askeri darbeleriyle de ünlüdür. 1800 yılların sonlarında başlayan, kıtanın tüm ülkelerini kuşatan "askeri darbe salgını"nın en amasız safhası, soğuk savaşın etkisi, ABD'nin desteği ve milli güvenlik ideolojisi egemenliğinde 1960'lı ve 1970'li yıllarda yaşanmıştı.

Soğuk savaşın sona ermesiyle birlikte Latin Amerika yeni bir döneme girdi. 1979 ile 1983 arasında başta Arjantin ve Şili olmak üzere birçok ülkede askeri dönem sona erdi, parlamenter rejime geri dönüldü ve yine tüm kıtayı etkisi altına alan bir demokratikleşme süreci başladı.

Ne gariptir ki, darbeler ve albaylar diyarında siyasi düzenler sivilleşme ve demokrasiyle tanışırken, "milli güvenlik ideolojisi" bayrağını dünyanın diğer tarafında Türkiye teslim alıyordu.

Bu öyle bir alıştı ki, bazı Afrika ülkeleri dışında askeri rejimler tek tek tarih dışı kalırken, Türkiye soğuk savaşın sona erdiği bir dönemde, "ülkenin kendine özgü koşulları hazinesi"nden yeni nadide parçaları çekip çıkarıyor, piyasaya sürüyor ve etkisi bugünlere kadar artarak sürecek bir "askeri demokrasi modeli"ni tesis ediyordu.

Sonra konjonktür Türkiye'yi kuşattı.

Son bir yıl içinde AB uyum sürecinde yaşanan gelişmeler, MGK'nın yetkilerini kısan ünlü 7. Uyum Paketi, askerin siyasi hamlelerinde yalnız kalması ve temkinli ama net bir muhalefetle karşılaşması; "sıra sonunda yaşayan son kelaynağa, bize mi geldi" sorusunu sorduruyor ve umutları besliyor.

Ne var ki, tarih, toplumsal dinamikler, siyasi gelişmeler düz bir hat üzerinde seyretmez.

80 yıllık bir askeri yapılanma, 30 yıllık bir aktif askeri vesayet düzeni bir çırpıda ortadan kalkmaz.

1983 yılı Latin Amerika'da son diktatörün düştüğü yıldı. Bu düşüş siyasi rejimlerde, mevzuatta hızlı bir değişime yol açarken, devlet içindeki fiili ve sembolik asker etkinliği, milli güvenlik unsurları üzerine temellenen devlet yapılanması, yeni yasaların uygulanması sıkıntısı uzun yıllar 2000'lerin başına kadar sürdü, hala sürüyor.

Türkiye'nin durumu ne kadar farklı?

Türkiye'nin sivilleşme yönündeki gayretlerinin önemini sıkça vurgulayandanız. Ama bir o kadar da bu gelişmelerin yeterli olmadığını, ayrıca siyasi ve toplumsal unsurlarla desteklenmesi gerektiğini söyleyenlerdiniz.

Şunu da bilmek gerekiyor ki, askeri vesayet batağına bu denli batmış, askeri kurumu çıkar politikalarında ve güç arayışlarında referans alan, toplumsal bütünleşme krizini aşamayan bir ülkede, sivilleşme süreci, yolda bir kaza olmasa bile, aynı Latin Amerika'da olduğu gibi onlarca yıl alır.

AB'nin son İlerleme Raporu da benzer tespitler yapıyor. Yaşanan yasal değişimi anlamlı buluyor; ancak bu değişimin uygulamayla birlikte hayatiyet kazanacağını söylüyor.

Türkiye'nin yaptığı değişim hamlelerine rağmen karar alma süreçleri açısından henüz mili güvenlik devleti görünümünden kurtulduğu söylenemez.

Siyasi iktidar üzerinde asker denetiminin kalktığı da söylenemez.

Tersine...

Kıbrıs konusunda, Kürt meselesine ilişkin türlü uygulamalarda askeri cenahın tavır göstereceğine ilişkin söylentiler Ankara'yı kaplamış durumda.

Ordu içindeki şahinlerin sivil destekçileriyle birlikte etki alanlarını genişlettikleri son üç ayda çıkan üç ayrı rejim krizin mimarı olmalarından belli.

Siyasi iktidar, devleti ve devlet toplum ilişkilerini demokratikleştirecek (örneğin YÖK, meslek liseleri gibi) temel konular uyum yasaları içinde yer almıyorlarsa, "iktidarsız bir konum"a sürüklenmekte...

Ortadoğu meselesi orta yerde duruyor ve Kürt meselesi üzerinden Türkiye'yi olumsuz etkilemeye aday görünüyor.

Zemin kaygan...

Kısacası, AB desteği çekildiği ya da AB konusunda sert bir red cephesi oluştuğu anda Türkiye bir kez daha açık denizde rüzgara kapılmış bir sandal haline dönebilir.

80. yıl madalyonunun bir yüzü de işte böyle...

ALİ BAYRAMOĞLU

Künye

Temsilcilikler

Abone Formu

Mesaj Formu