Ölümünden sonra ortaya çıkıyor ki, Türkiye'de bir hayli tanıdığı, hatta dostu varmış. Ben, çoğu yazarı, sanatçıyı yüz yüze tanımadığım gibi onu da yüz yüze tanımam. Ben onu filmlerinden tanırım. Türkiye'de gösterilen önemli filmlerinin çoğunu gördüm. Rıhtımlar Üzerinde, İhtiras Tramvayı, Cennet Yolu, Viva Zapata aklıma gelenler arasında. Tümü de etkileyici eserler. Ayrıca onun sayesinde ün yapmış, starlaşmış, dahası efsane haline gelmiş oyuncular var. Marlon Brando, James Dean, Lee Remick, Natalie Wood, Warren Beaty onun sinema dünyasına kazandırdığı ünlülerden…

Kazan, 1910'lı yılların başlarında, ailesiyle birlikte Amerika'ya göçmüş. Kayseri kökenli bir Rum aileye mensup… İstanbul/Kadıköy doğumlu… Türkiye'yi 1960 yılından sonra birkaç kez ziyaret etmiş. Kayseri'deki aile kökenini hiç unutmamış. Kayseri Kapalıçarşı'da babasına ait dükkân yerini bulmuş, ailesinden kaldığı söylenen yerleri ziyaret etmiş… Sanatçı… Yazar… Aktör… Tiyatro yönetmeni… Ve en önemli ve bilinen yanıyla film yönetmeni… Elia Kazan…

İmdi, bu Elia Kazan, Amerika'ya gidip yerleşmeseydi ve herhangi bir Türk yurttaşı olarak ömrünü bu ülkede geçirmiş olsaydı acaba bu gün karşımızda nasıl bir Elia Kazan siması bulurduk? Bunu en iyi Zülfü Livaneli vurguluyor. Kayseri'yi birlikte ziyaret etmişler. Kazan, babasının halıcı dükkânının bulunduğu yere gelmiş, orada bir iskemleye oturmuş, bir süre halvet kalmak istemiş. "Babamla konuşacağım" demiş. Babası, anneyi ve çocuğu döven biriymiş. Akşam buluştuklarında Livaneli, Kazan'a babasını bağışlaması gerektiğini, çünkü Amerika'ya gitme kararı almasaydı Elia Kazan'ın da o Kapalıçarşı'da hayatını sürdüren biri olarak kalacağını, söylemiş. Kazan da "Doğru" diye onu onaylamış.

Evet, işte, zurnanın zırt dediği yer bu nokta. Kazan, Türkiye'de kalsaydı ne olurdu? Gerçi bu tür varsayımlar kurmanın saçmalığını ve yersizliğini bilmiyor değilim. Ama Kazan eğer Amerika'da ün yapmış dünya çapında bir film yönetmeni olmuşsa, bunun nedenleri arasında onun Amerika'da yaşamış olmasının payını yok mu sayacağız? Türkiye 100 küsur yıllık geçmişi olan sinema tarihinde, eğer bu gün Kazan ayarında bir yönetmeni dünyaya sunamamışsa, bunda, Türkiye'nin yaşadığı siyasal ve toplumsal şartın payını gözardı etmek ne ölçüde geçerlidir? Bu 100 küsur yıl içinde hiç mi Kazan'a denk bir yetenek çıkartma olasılığını yakalamadı bu ülke? Kazan, Kayseri'de bir halıcı olarak kalmasaydı ve yolunu bizim Yeşilçam'a düşürseydi, acaba akıbeti ne olurdu? Bizim Lütfü Akat'larımız, Atıf Yılmaz'larımız, Metin Erksan'larımız ve benzeri yönetmenlerimiz Kazan'dan daha mı az yetenekli acaba?

1961 yılında America America filmini çekmek üzere Türkiye'ye gelen Kazan'ın başına gelenleri hatırlasanıza! Adam, bunca hazırlıktan, masraftan sonra Türkiye'den kaçırtılıyor! Sebep? O film, Türkiye'yi dışarıda harap evler, sefil kılıklı insanlar halinde tanıtacakmış! Adam, Yunanistan'a zor kaçtı ve filmini orada çekip bitirdi. İmdi, Türkiye yahut İstanbul elan harap evlerden ve sefil kılıklı insanlardan kurtulmuş mudur? Ve Yunanistan harap evleriyle ve sefil kılıklı insanlarıyla teşhir edildi diye onurundan bir şey mi yitirmiştir? Bu, üçüncü dünya insanına özgü kafa karmaşasından ne beklenebilirdi? Sırf sinema alanında değil, edebiyatta da aynı görünüm… William Saroyan'ı düşünün şimdi! Onun ayarında, dahası ondan üstün bir düzine yazar sayarım günümüz Türkçe'sinde… Saroyan da Amerika'da değil de, aile kökeninin bağlı olduğu Bitlis'te yaşamış olsaydı, bir Ömer Seyfettin, bir Memduh Şevket, bir Sait Faik ve daha niceleri gibi, dünyanın gözünden uzak bir yerde kalmaya hükümlü bırakılmış olmayacak mıydı?

Andre Gide, sanatın baskıdan doğduğunu söylüyor, ama onun bahsettiği baskı farklı bir bağlamda yer alıyor. İnsanların kolunu bükerek kanırta kanırta bir şey söylemeye ya da söylememeye zorlayan bir baskı değil o.. farklı bir şey.

RASİM ÖZDENÖREN

Künye

Temsilcilikler

Abone Formu

Mesaj Formu