FERHAT ÜNLÜ İSTANBUL
Türkiye; seçimlerden sonra ülkeyi yönetecek iktidarın başta Irak ve Avrupa Birliği konuları olmak üzere karmaşık dış politika arenasında nasıl bir yol izleyeceğini merak ediyor. Yeni iktidarın tavrı, ABD'nin olası Irak operasyonu konusundaki duruşunu ve Türkiye'nin AB üyeliği sürecini etkileyecek. Yeni Şafak, seçim sonrası sürece ışık tutabilmek amacıyla Türkiye'de görev yapan yabancı basın organlarının temsilcileriyle görüştü.

BBC Türkiye muhabiri Jonny Dymond, The Washington Post'un Türkiye muhabiri Karl Vick ve BBC Ortadoğu muhabiri Hüsnü Mahalli'nin söyledikleri, seçimin, AB, ABD ve bölgedeki dengeler açısından büyük önem taşıdığını gösteriyor. AB ve ABD ile ilişkiler konusunda, Türkiye'yi "karar alıcı güçlü bir partinin yönetmesi" tercih ediliyor. ABD, olası tüm hükümet modellerinin kendisiyle ilişkilerinden emin. Seçime 10 gün kala AK Parti'ye kapatma davası açılması ise AB sürecini olumsuz etkileyecek.

ABD, AB üyeliğiniz için çalışıyor

The Washington Post muhabiri Carl Vick, Saddam'dan sonra federatif yapılara bölünmüş bir Irak'ın kaçınılmaz sonuç olduğunu ima ediyor. Vick, ABD'nin Irak konusunda net bir plan üzerinde karar vermediğini de belirtirken, hangi plan olursa olsun, uygulanacak planda Türkiye'nin yeri olacağını vurguluyor.

"Bilinmesi gereken birşey var ki o da ABD'nin sizin üyeliğiniz için çalıştığı"

ABD, Irak operasyonu öncesinde nasıl bir hükümet bekliyor olabilirler?

Benim izlenimime göre ABD, Türkiye'ye sanki uluslararası bir şirketmiş gibi bakıyor ve onunla olan ilişkileri de iş mantığıyla düzenlemeye çalışıyor. Türkiye'de istikrar ve önceden görülebilir bir yapı arıyorlar. Türkiye'deki partiler dış politika konusunda aşağı yukarı konsensus içindeler. ABD ile olan stratejik ortaklıkta herhangi bir kuşku görünmüyor.

ABD, Türkiye'den neler isteyebilir?

Irak'a yönelik her operasyonda Türkiye'ye en azından üslerin kullanılması bağlamında ihtiyaç duyulacaktır. Bunun dışında bazı planlar olabilir, ama kimse oraya asker mi gönderilecek başka birşey mi olacak bu konuda birşey söylemiyor. Belki ABD de henüz bunu bilmiyor. Sanırım bu konuda birkaç planları var ama hangisini uygulamaya koyacaklarını bilmiyorlar.

AK Parti'ye Batı'dan baktığınızda görünen şey ne?

Sanırım AK Parti'nin bu kadar büyük rağbet görmesinin ardında muhafazarlık ya da din gibi unsurlardan başka nedenler var. Mesela ekonomik durum.

Ama işin bir de siyasi boyutu var. ABD ya da AB penceresinde AK Parti'nin iktidarı nasıl bir etki yaratacak sizce?

Bazı ülkeler Avrupa Birliği'ni bir Hristiyan kulübü olarak görüyor ve Türkiye'yi Müslüman bir ülke olarak aralarına almak istemiyorlar. Bu anlayış sorun yaratabilir. Başka bazı ülkeler için Türkiye'nin sorunu yeterli demokratik koşullara sahip olmaması. Bu grup da AK Parti'yi, belki orduda kızgınlığa neden olabilecek bir parti gibi görebilirler. Bunun olumlu etkisi de olabilir. Tabii içerideki dengenin ne olduğunu, durum nasıl okunur onu tam olarak bilmiyorum ama belki AK Parti'nin bu anlamdaki varlığı AB üyeliğini teşvik edebilir bile. Bilinmesi gereken birşey var ki o da ABD'nin sizin üyeliğiniz için çalıştığı.

Bazı görüşlere göre AB üyeliği, ABD'nin Türkiye üzerindeki etkisini azaltacak ve ABD bu yüzden aslında Türkiye'nin AB'ye üyeliğini istemiyor.

Savunma Bakan Vekili Paul Wolfowitz dedi ki, AB gerçekten Türkiye'yi de içermeli. Bush yönetimi, Türkiye'yi demokratik Müslüman bir ülke, yüzü Batı'ya dönük bir ülke olarak görüyor. AB'ye üye olsanız bile ABD için dost bir ülke olarak kalabilirsiniz. Konuya böyle bakıyorlar.

ABD'nin Kuzey Irak'ta Kürt Federasyonu'nu desteklemesi iyi bir fikir mi?

Bunu bilmiyorum. Amerikalılar daima söz verirler ama savaştan sonra ne olur bunun garantisi yok. Ben Türkiye'nin bu konudaki kızgınlığını anlaşılır olarak görüyorum.

BBC ORTADOĞU MUHABİRİ MAHALLİ:
Özal dönemi gibi güçlü bir iktidar gerekiyor

Irak operasyonu ve AB dikkate alındığında, 3 Kasım'dan sonra Türkiye'ye ne tür bir hükümet gerekiyor?

Herşeyden önce gelecek hükümetin bütün dış sorunları göğüsleyebilmesi için tek başına iktidar olması lazım. Tek partinin iktidarı ancak kasettiğiniz dış politik meselelerde Türkiye'nin ulusal çıkarlarına dönük olarak tavır geliştirebilir. Şimdi kamuoyu araştırmalarına bakılırsa çok fazla parti giremeyecek Meclis'e. AK Parti tek başına iktidar olabilir. Ayrıca tek parti iktidarında ordu ile ilişkiler de daha iyi düzenlenebilir. Özal döneminde Türkiye bunu görmüştür. Ordu uzaydan gelmemiştir, sonuçta Türkiye'nin ordusudur ve Türkiye'nin çıkarlarını gözetecektir.

Kuzey Irak'taki gelişmelerden sonra Türkiye'nin ABD'yle ilişkilerinde bir gerginlik yaşanacak gibi görünüyor. AB kartı, ABD'ye karşı nasıl kullanılabilir?

Şimdi bunu değerlendirmek için gelecek hükümetin AB nezdinde ne kadar itibar göreceğini de tahlil etmek lazım. AK Parti'nin tek başına iktidar olabileceğini düşünürsek AB üyeliği konusunda büyük bir şans yakalanabileceğini düşünüyorum. AB'nin beklentilerine cesurca ve hızlı bir şekilde cevap verilmesi gerekiyor. Bu AK Parti'nin programına uygun; demokratikleşme ve insan hakları konuları bu partinin programındaki ilkelerle örtüşmektedir. Talepler yerine getirilemeyecek ölçekte değildir. AB, Slovenya'nın katılımının kendisine çok fazla faydası olmayacağını biliyor. Ama Türkiye'nin durumu aynı değil. Stratejik, düşünsel ve ekonomik anlamda Türkiye, AB için iyi bir seçenektir. İşte Türkiye, bu avantajlarını iyi kullanamazsa ABD'ye daha fazla bağımlı hale gelecektir ki bu da Türkiye'nin zararına olur.

BBC TÜRKİYE MUHABİRİ DYMOND:
Siyasi davalar AB'ye engel

Kuzey Irak ve Türkiye'nin AB üyelik süreci gözönüne alınırsa Batı, Türkiye'de nasıl bir hükümet görmek istiyor?

Irak operasyonu konusunda tüm partiler arasında bir fikir birliği var ki; o da Amerika tarafından yürütülecek bir muhtemel savaşa karşı olunması. Ama Amerika'nın ne istediğinden çok emin değilim. Dünyada, Türkiye'nin stratejik konumunu anlayamamaktan kaynaklanan bir sorun var. Türkiye Irak'la sınırı olduğunu sürekli hatırlatmaya çalışıyor. ABD, Türkiye'nin endişelerini anlıyor gibi görünüyor ama açıkçası aynı zamanda bölgede denge kurmak için başka ilgi alanları da var.

Bir AK Parti iktidarı Avrupa penceresinden nasıl görünür?

Sanırım iki türlü yabancı seyirci var Avrupa'da. Birinci grup, hükümetlerin içinde yer alan izleyici grup ki, bu grup AK Parti'nin birinci parti olarak iktidara gelmesi konusunda son derece sakin ve endişesiz. Çünkü AK Parti'nin İslamcı bir parti olduğunu düşünüyormuş gibi görünmüyorlar. Belki başka bir endişe var ki o da, AK Parti'nin daha önce hükümet deneyimine sahip olmamasıdır. İkinci gruba gelince bunlar kamuoyunda yer işgal eden gruplar ve belki de gazete manşetlerinin uyarısıyla AK Parti konusunda biraz endişeli gibiler. Bu tabii, AK Parti'nin iktidara gelişinden sonra nasıl bir duruş göstereceğine ilişkin bir mesele olacak. AB, sadece istikrarlı bir hükümet istiyor Türkiye'de. Onların en büyük vurgusu bu. Ayrıca yeni gelecek hükümetten bir başka beklentileri var ki -o da hala büyük sorunlar içeren- ekonomik durumun düzeltilmesi.

AB, AK Parti'nin kapatılmasına ilişkin talebi nasıl değerlendiriyor?

Avrupa'da, eğer bir parti şiddet eylemlerine katılmamışsa siyaset yürütmesine izin veriliyor. Bunun dışındaki parti kapatmalar demokratik değerlerde büyük bir soru işareti bırakıyor. Avrupa'da bazı insanlarda Türkiye'ye ilişkin kötü izler var. Bazen Türkiye de, iyi taraftan ziyade kötü tarafın algılanmasına yardımcı oluyor. Tabii seçimlerden on gün önce bir partinin kapatılması için başvuruda bulunulması pek iyi görünmüyor.