Reklam Özdenetim Kurulu'nun (RÖK) başlattığı kampanya reklamların denetimini ve etiğini tartışmaya açtı. Son bir hafta içinde RÖK'e başvuran 600'ün üzerinde kişi, reklamlardaki cinsel içerik nedeniyle şikayette bulundu.

Televizyonlarda 20 saniye süren bir reklam, yıllarca sürebilecek alışkanlıklara neden olabiliyor. Erkeklere yönelik ürünlerin reklamlarında "kadın", kadınlara yönelik reklamlarda ise "erkekler" kullanılıyor.

Bir şampuan reklamında kadın, bir şampuana tav olan kişi konumuna sokuluyor. Erkekler ise bir çok reklamda, ilişki kurmayı beceremeyen, tüm varlığını cinsellik üzerine kurmuş bir varlık olarak gösteriliyor. Bu ortamda yasalar ise reklamın nasıl olması gerektiğini şöyle tarif ediyor: "Ticari reklam ve ilanların yasalara ve genel ahlaka uygun, dürüst ve doğru olmaları esastır. Tüketiciyi aldatıcı, yanıltıcı veya onun tecrübe ve bilgi noksanlıklarını istismar edici, tüketicinin can ve mal güvenliğini tehlikeye düşürücü, şiddet hareketlerini ve suç işlemeyi özendirici, kamu sağlığını bozucu, hastaları, yaşlıları, çocukları ve özürlüleri istismar edici reklam ve ilanlar yapılamaz."

Reklam veren, reklam ajansı ve medyanın oluşturduğu sivil toplum kuruluşu Reklam Özdenetim Kurulu'nun (RÖK) Başkanı Çetin Zilan, Türkiye'de insanların büyük çoğunluğunun reklamlara güvenmediğini, kendilerinin ise bu güveni artırmayı amaçladıklarını söyledi. Zilan, RÖK'un kurulduğu 1994 yılından bugüne kendilerine yalnızca 86 şikayet iletildiğini, kampanyayla birlikte ise son bir hafta içinde 600'ün üzerinde başvuru yapıldığını ve bu şikayetlerin büyük kısmında cinsel içerikli reklamların şikayet edildiğini ifade etti.

Eğitmeye çalışıyoruz

Bir reklamla ilgili şikayeti en erken bir hafta içinde değerlendirdiklerini belirten Ziylan, "Eğer çok fahiş, aşırı telafisi imkansız yanıltıcılık söz konusu ise savunma almadan da kararımızı verebiliyoruz" dedi.

Zilan, reklamların önceden denetlenemeyeceğini, bunun sansür anlamına geleceğini de işaret ederek "Biz sadece eğitim yoluyla reklamın doğru dürüst yapılması amacındayız" diye konuştu. Ziylan, RÖK'ün devlet tarafından tanınmasını istediklerini ve yeniden hazırlanan tüketici yasasında yer almak istediklerini de belirtti.

10 trilyon 221 milyar liralık ceza kesildi

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Müsteşarı Doç. Dr. Adem Şahin, Reklam Kurulu'nun 1995 yılından bugüne kadar genel ahlaka ve dürüstlük ilkelerine aykırı 1019 reklamdan 493'üne 10 trilyon 221 milyar lira para cezası verdiğini belirterek, "Tüketiciler reklamları sorgulasın" dedi. Reklamları önceden denetleme yetkilerinin bulunmadığını belirten Şahin reklama muhatap olanlara ise şunları tavsiye etti: "Tüketim alışkanlıklarını sadece reklamların verdiği mesajlardoğrultusunda belirlememeli. Reklamların ilgili mal ve hizmete ilişkin tüketicide uyandırmak istediği izlenimden daha çok bu mesajların doğruluğu ve dürüstlüğü ile mal ve hizmetin kalitesi irdelenmelidir."

Etik kasıtlı ihlal ediliyor

Tüketiciler Derneği Başkanı Engin Başaran, Türkiye'de reklamların yeterince denetlenmediğini belirtti. Başaran, "Dikkatli bir denetimden geçerilmiş olsaydı, toplum yapısına son derece aykırı, insanları aldatan ve yanlış yönlendiren bir çok reklamın yayınlanması engellenirdi" diye konuştu. Turkcell reklamında oynayan Havuç takma ismiyle bilinen çocuğun yaşının küçük olmasına rağmen cep telefonu reklamı yaptığını, aynı çocuğun oynadığı dizide ise telefon kullanılmasına izin verilmediğini hatırlatan Başaran, "Bu reklam aylardır televizyonlarda oynatılıyor, ancak kimse engellemiyor. Mutlaka şikayet mi gerekiyor" diye sordu. Başaran, gizli reklamların da yaygınlığına işaret ederek şunları söyledi: "Reklamı yapanlar insanların bilgisizliğinden yararlanarak, ticari düşünerek reklamları kendi istedikleri gibi kullanıyorlar. Etik kurallar, bilmeden ve yanlışlıkla değil, bilerek kasıtlı olarak ihlal ediliyor."

Çocuklara dikkat edin

Psikiyatrist Dr. Hamdi Kalyoncu, reklamların çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerinin boyutunun çok büyük olduğuna dikkat çekti. "Reklamların sorumsuzca temalarla çocukların karşısına çıkarılması tam bir faciadır" diyen Kalyoncu şöyle konuştu: "Çocuklar yönlendirmeye müsaittir. Kendisine cazip bir şekilde sunulmuş her fikri, her bilgiyi, her hareket tarzını doğru olarak kabul edecektir. Bu kabuldeki telkin mekanizması ile çocuk, sorumsuz reklamların tesiri altında; yanlış beslenme alışkanlıklarından, yersiz ve zamansız cinsel yönelimlere, ahlaki sapmalardan, toplumsal inanç ve kültür değerleriyle çelişen anlaşıylara kadar birçok zararlı zihinsel yapılanmalara yönlendirilmiş olur."