YeniSafak.com “ Türkiye'nin birikimi... ” Dizi

 
Ana Sayfa...
Gündem'den...
Politika'dan...
Ekonomiden...
Dünya'dan...
Kültür'den...
Yazarlar'dan
Spor'dan
Dizi...


  Arşivden Arama

 


- 5 -

 

Bardağı taşıran olay

İsmet Paşa'ya göre, Bayar'ın icraatları, devleti kamu karşısında zayıf düşürüyordu. Zayıf devletle ne halka biçim vermek mümkündü, ne de devrimleri korumak... İnönü'nün bu yaklaşımı Mustafa Kemal'i sinirlendirmeye yetmişti.


Celal Bayar, İktisat Vekaleti'nde bir yandan 5 yıllık kalkınma planları üzerinde çalışırken, bir yandan da bakanlığı yeni kadro ve takviyelerle işler hale getiriyordu.

Yoğun bir çalışma dönemine girmişti.

Yeraltı ve yerüstü madenlerinin işlenmesi için Etibank'ı kurmuş, deniz ulaşımını ise Denizbank'a bağlamıştı.

Bakanlık, adeta "Bankalar Vekaleti"ne dönüşmüştü.

Bu arada bankaların devletin inhisarı dışında tutulması bazı söylentilere yol açıyordu.

Bu söylentilerin kaynağı, kuşkusuz, İsmet Paşa'ydı.

İsmet Paşa'ya göre, Bayar'ın icraatları, devleti kamu karşısında zayıf düşürüyordu. Zayıf devletle ne halka biçim vermek mümkündü, ne de devrimleri korumak.

Tarihçi İsmet Bozdağ, "İnönü-Bayar çekişmesi"ne ilişkin yaptığı değerlendirmede şu önemli noktaların altını çiziyordu:

İsmet Paşa, Celal Bayar'ı kabinesine Atatürk'ün zoruyla aldıktan sonra, memleketin ekonomik işleri oldukça düzene girmişti ama, İsmet Paşa'nın "mutedil devletçilik" diye tanımladığı, fakat "dar devletçilik" olarak yürüttüğü hükümet politikası "karma ekonomi"ye doğru kaymıştı. Daima kuvvetli bir "icra organı" özlemini yaşamış olan İsmet Paşa, bütün sanayi hareketini hükümetin avucu içine toplayamadığından ve böylece "kuvvetli hükümet" felsefesine gidemediğinden tedirgindi. Bununla beraber Celal Bayar'ı uygun tavizlerle idare ediyor, Atatürk tarafından yapılacak müdahalelerin burada durmasını sağlıyordu.

Atatürk'ün tavrı

Mustafa Kemal, Celal Bayar'ın icraatlarını heyecanla izliyor, ona açıkça destek vermekten keçınmıyordu. Kulağına İsmet Paşa'yla ilgili nahoş söylentiler gelince de kızıp öfkeleniyordu.

"Bayar-İnönü" çekişmesi, Mustafa Kemal'in de "taraf" olarak katılmasıyla savaşa dönüşecekti.

Atatürk, İsmet Paşa'nın ufak tefek engellemelerini önceleri hoşgörüyle karşılıyordu. Sonra artık sabredemez oldu.

Atatürk bir akşam Çankaya'da arkadaşlarıyla oturmuş yarenlik ediyordu.

Ortada sofra vardı.

Havada da tuhaf bir sıkıntı...

Memleket meseleleri ağırlıklı sohbet konusuydu.

Mustafa Kemal, birden aklına gelmiş gibi sofra arkadaşlarına döndü:

"- Ne yapıyor o?"

Masadakiler birbirlerine baktılar.

Kimdi o?

Onlar cevap ararken Mustafa Kemal tamamladı:

"- Celal Beyefendi... Ne yapıyor? Hiç görüşemiyoruz."

Celal Bayar, "sofra"nın daimi konuklarından değildi.

Çağrılmadıkça Çankaya'ya gitmezdi.

Atatürk'e karşı hep saygılı ve mesafeliydi.

Sofradakilerden biri cesaretini toplayarak konuştu:

"- Ne yapsın, didiniyor paşam."

Bu cevap Mustafa Kemal'i sinirlendirdi.

"Celal Beyefendi" dediği Celal Bayar'ın, İktisat Vekili olarak bir şeyler yapmak yerine "didiniyor" olması canını sıkmıştı.

Şark Raporu devleti böler

Birden 10 Aralık 1936'ya gitti Atatürk.

İktisat Vekili Celal Bayar, maiyetinde güvendiği bürokratlarla Doğu illerinde geziye çıkmıştı. Dersim olaylarının "sıkıntılı" günlerinde gerçekleştirdiği bu kapsamlı geziden sonra bir de rapor hazırlamıştı.

Bayar, bir örneğini Çankaya'ya, bir örneğini Başbakan İnönü'ye gönderdiği raporunda devletin Doğu bölgesindeki asayiş uygulamalarını eleştiriyor, üstü örtük biçimde ayaklanmalardan Ankara'nın asayiş mantığını sorumlu tutuyordu.

Bir dizi önerisi vardı Bayar'ın.

Serbestlik.

Ticaret hakkı.

Sınır kapılarının açılması.

Komşu ülkelerle ticari işbirliğinin geliştirilmesi.

Bölge halkına potansiyel suçlu olarak bakılmaması.

Yeraltı ve yerüstü madenlerinin devlet eliyle işletilip, bölgede istihdam yaratılması.

Devlet işletmelerine halkın ortak edilmesi.

Nüfus hareketlerinin önlenmesi.

"Şark Raporu" gizli idi.

Sadece 6 nüsha olarak hazırlanmıştı.

Rapor eline ulaştığında İsmet Paşa öfkelendi.

Bunlar, uygulanması halinde devleti zaafa düşürecek tedbirlerdi.

"- Ne yapıyor bu Celal Bey?" diyordu İnönü.

Atatürk raporu okuduğunda heyecanlanmış ve hemen İktisat Vekili'ni tebrik etmişti. Rapor, yepyeni bir "Türkiye mesajı" sunuyordu.

Atatürk Bayar'ı övüyor

Nihayet 10 Kasım 1937...

Meclis'te hükümet programı görüşülüp bitmiş, Mustafa Kemal bir konuşma yapmak üzere kürsüye gelmişti.

Atatürk kürsüde açıkça Celal Bayar'ı övmüş, isim vermeden "Şark Raporu"na atıflarda bulunmuştu.

Atatürk'ün "Şark Raporu"nun bir özeti olan konuşması İsmet Paşa'nın canını sıkmaya yetmişti. Fakat yapacak bir şeyi yoktu. Rapor hükümet programı olarak benimsenmişti bile.

Anadolu Ajansı ertesi gün şu haberi geçecektir:

Gazi Mustafa Kemal Atatürk hükümet programını övdü: "Yeapyeni bir program. Milletle beraber takip edeceğiz."

Şark Raporu'nda neler vardı?

Bayar, bir örneğini Çankaya'ya, bir örneğini Başbakan İnönü'ye gönderdiği raporunda devletin Doğu bölgesindeki asayiş uygulamalarını eleştiriyor, üstü örtük biçimde ayaklanmalardan Ankara'nın asayiş mantığını sorumlu tutuyordu.

  • Bir dizi önerisi vardı Bayar'ın.
  • Serbestlik.
  • Ticaret hakkı.
  • Sınır kapılarının açılması.
  • Komşu ülkelerle ticari işbirliğin geliştirilmesi.
  • Bölge halkına potansiyel suçlu olarak bakılmaması.
  • Yeraltı ve yerüstü madenlerinin devlet eliyle işletilip, bölgede istihdam yaratılması.
  • Devlet işletmelerine halkın ortak edilmesi.

     

    YARIN: İsmet Paşa sarhoş olunca

     


    Kağıda basmak için tıklayın.



  •  


    Ana Sayfa | Gündem | Politika | Ekonomi | Dünya | Kültür | Yazarlar | Spor | Bilişim | Dizi
    İnteraktif: Mesaj Formu | ABONE FORMU | İNTERNET TARAMA FORMU | KÜNYE | ARŞİV


    Bu sitede yayınlanan tüm materyalin HER HAKKI MAHFUZDUR. Kaynak gösterilmeden çoğaltılamaz.
    © ALL RIGHTS RESERVED

    Bu sitenin tasarım ve inşası, İNTERNET yayını ve tanıtımı, TALLANDTHIN Web tarafından yapılmaktadır. İçerik ve güncelleme Yeni Şafak Gazetesi İnternet Servisi tarafından gerçekleştirilmektir. Lütfen siteyle ilgili problemleri webmaster@tallandthin.com adresine bildiriniz...