Wall Street ve küresel ekonomi

 
Kişisel servet depoları ve sermaye oluşumunun motoru olarak borsaların yeni konumu öylü görünüyor ki kamu politikalarının belirlenmesinde her zamankinden daha önemli bir rol oynayacaktır

Amerikan iktisatçılarını tatil dönüşünde en çok uğraştıracak soru şu: Hisse senedi piyasalarında şirketlerin değer yükselişi devam edecek mi? The Economist'in bu soruya cevap mahiyetindeki raporu özetle şöyle:

Küresel borsa kapitalizasyonu, yani dünya borsalarında işlem gören hisse senetlerinin toplam değeri, 1990'da 9.3 trilyon dolardan 1999 sonunda 25 trilyon dolara yükseldi. Wall Street'te boğaların egemenliği yüzünden, ABD şimdi küresel borsa kapitalizasyonunun yaklaşık yarısını temsil ediyor. Oysa 1990'daki ağırlığı sadece %30 idi. Japonya ise, tam aksine, %40'tan %11'e geriledi. Borsa bülümesi Amerika'da hem tüketimi, hem yatırım harcamalarını körüklüyor. Ancak, borsa kapitalizasyonunun GSYİH'nın %150'sine ulaşmış olması endişe vericidir.Son 60 yılda bu oran ortalama %49 olmuştu. Türkçesi, borsadaki herhangi bir "düzeltme" hareketinin etkisi geçmişte yaşanan bunalımlara rahmet okutabilir. Aktif değerlerdeki bu "şişkinlik" ve diyelim ki %25'lik bir düzeltmenin reel ekonomi üzerindeki etkileri ABD iktisat kurmaylarının 2000'deki ana meşgalesi olacaktır.

Amerikan hisse senedi borsasındaki genişlemenin motor kuvveti yüksek teknoloji sektörü oldu. Bu sektör, on yıl önce sistemde ancak %10'luk bir paya sahipken, bugün %25'lik payla 2.7 trilyon dolara ulaşmış bulunuyor. Enformasyon teknolojisinin Amerika'nın sermaye stoku içindeki payı %20 iken, bu oran Almanya'da %11, Japonya'daysa %8'dir. Bu sürecin lideri, 500 milyar dolarlık bir piyasa değerine ulaşan Microsoft'tur. Şayet Microsoft 1988 ve 99'daki başarımını 2000'de de sürdürebilirse, Kanada'nın GSYİH'sını sollayıp G7 zengin ülkeler zirvesine katılmaya hak kazanabilir! Teknolojideki patlamanın aksine, madencilik ve ağır sanayi gibi geleneksel sektörler geriliyor. Demir çelik fabrikaları, altın madenleri, bakır ve diğer madenler dahil olmak üzere, küresel metaller sanayiinin borsa kapitalizasyonu sadece 320 milyar dolar oldu, yani Microsoft'un %60'ı kadar. Bu gelişmenin önümüzdeki yıllarda toplumlarımızı nasıl değiştireceği üzerinde derinden kafa yormalıyız.

Kişisel servet depoları ve sermaye oluşumunun motoru olarak borsaların yeni konumu öylü görünüyor ki kamu politikalarının belirlenmesinde her zamankinden daha önemli bir rol oynayacaktır. Hükümetler her yerde vatandaşlarına emeklilik tasarrufları için daha fazla sayıda seçenek tanımaya zorlanmaktadır. Merkez bankaları para politikalarını ayarlarken, kararlarının borsalar üzerindeki etkisini daha derinden hesaba katmak zorunda kalmaktadır.

Mesela, Federal Reserve'ün ABD'de yerel tüketimin büyüme oranını yavaşlatmak için mütevazi bir borsa düzeltmesini hoş karşılayacağına kuşku yoktur. Her Ocak ayında, Wall Street Journal Amerikan tahmincilerin yıl için öngörülerini içeren bir araştırma yaptırıyor. 1994'ten bu yana, tahmincilerin ittifakı sadece %2.3 büyüme projeksiyonu olmuşken, fiilî sonuç yılda %3.5 oldu.

Federal Reserve'ün karşı karşıya kaldığı görev, 2000 yılında hisse senedi fiyatlarının fazla düşmeyeceği yumuşak bir iniş gerçekleştirmektir. Meselenin eşi benzeri yok, çünkü ABD'nin devasa bir cari işlemler açığı var. Amerikan haneleri, dünyanın diğer ülkelerini resesyondan koruyan bir satınalma cümbüşüne dalageldiler. Fakat bu açık sadece Amerikan hisselerini almakta olan yabancılar tarafından finanse edildi. Eğer borsa keskin bir düşüş yaşarsa, doların da çöküşe geçme riski vardır; bu ise tahvil ve diğer bütün finansal varlıkların fiyatlarını istikrarsızlaştırır. Sonuç olarak, hem Amerikan ekonomisi, hem küresel ekonomi New York borsasının başarımına tarihte diğer bütün devirlerdekinden çok daha fazla bağımlı hale gelmişlerdir.