Mercan Dede nasıl ortaya çıktı?

Bundan yaklaşık beş yıl evvel, ilk albümün çalışmaları bitmiş, sıra isim vermeye gelmişti. Hiçbir şekilde kendi ismimi yayınlamak istemedim, isim kısmı beni çok fazla ilgilendirmiyor. Popüler kültürün etkisiyle mesajdan çok mesajı verenle ilgilenildiğini düşünüyorum, o arada da mesajın kendisi yok oluyor. Albüm ortaya çıkarken istedim ki, albümü dinleyenler, albümün kapağındaki insanla hiç ilgilenmeden içindeki mesajla kendileri arasında bir bağlantı kursunlar. Bu nedenle kendi ismimi koymak istemedim. O sıralarda okuduğum İhsan Oktay Anar'ın bir kitabında 'Mercan Dede' isimli bir karakter vardı, bu ismin albüm için uygun olabileceğini düşündüm. Böylece Mercan Dede ortaya çıktı. Kullandığım diğer isimleri, en yakın arkadaşlarım bile bilmiyor. İnsanlar bir sanat eserine bakarken 'kim yapmış, niçin yapmış?' diye incelerler. Onlar benim için çok önemli değil. Mercan Dede aslında olmayan birisi. Bir eseri dinlediğinizde o eserle sizin aranızda bir bağlantı varsa, o önemli. Yaptığımız işlere 'birşeyler yaptım' diye bakmak çok ididialı ve daha çok nefsimizden gelen bir şey. Hepimiz bir şekilde aracıyız, bir emaneti aktarıyoruz. O yüzden ismimizin orada olması abes biraz.

Neyle olan dostluğunuz nasıl başladı? Bir hikayesi var mı?

Bu dostluk çok uzun yıllar önce ben Bursa'dayken başladı. Belki 20-25 yıl önce Heykel'den Çekirge'ye dolmuşla giderken radyoda bir ney taksimi çıktı. Spiker, 'Niyazi Sayın'dan ney taksimi dinlediniz' dedi. O zamanlar çok küçüktüm ve öylece kalakaldım, çok ilginçti bu. Nasıl etkilenmiş olduğum, neyin tınısının ulvi olup olmadığı önemli değil; ney sesi beni çok etkilemişti. Aradan uzun yıllar geçti. İstanbul'da okurken Kubbealtı Cemiyeti'nde Ömer Erdoğan perşembe geceleri ney dersi veriyordu. Ben de o zamanlar Basın-Yayın'da öğrenciydim. Oraya gitmeye başladım. O şekilde neyin hikayesi başladı. 15-20 yıldır da bir ilkokul öğrencisi gibi, öğrenciliğim hâlâ devam ediyor.

Ney çalmak diğer müzik aletleriyle karşılaştırdığımızda sabır gerektiren ve çok zor bir uğraş. Neyi iyi çalabilmenin sırrı nedir?

Her enstürüman zordur, sadece neye özgü bir şey değil. Aslında her enstürüman sabır gerektiriyor bir şekilde. Teknik açıdan konuyu ele aldığımızda bir gitarı alıp tellerine vurduğunuz zaman gitarın telerinden ses çıkıyor. Halbuki bir neyden ses çıkarabilmek için bayağı uğraşmanız gerekiyor. Zaten neyin gizemi de orada başlıyor. O yüzden daha bir gönülden bağlılık gerekiyor. Ney aslında Leyla gibi. Gizemli ve kendisini hemen ortaya çıkartan bir şey değil. O nedenle uzun zaman peşinden koşmanız gerekiyor. Öyle bir etkileşim var. Birazcık ilgilenmediğiniz zaman hemen küsüyor. Mesela bir hafta ilgilenmediğiniz zaman, bütün sesler geriye gidiyor. Bir gül yetiştirir gibi, sürekli bakım yapmanız gerekiyor.

Neden başka müzik aletleri, neyin tınısı gibi insanı bilinçaltına yöneltmiyor ve uhrevi bir hava estirmiyor?

Birçok sebebi var. Neyin çıkardığı sesi böyle değerlendirmeniz kültürel background'unuzla ilgili. Onun dışında neyin insanı özüne yönlendirmesinin sebebi, neyde nefes sesinin olması. Gitar çalarken parmağınızın sesi yerine gitarın tellerinin sesi çıkar. Halbuki neyde nefese ait bir ses var ki; nefes çok kişisel ve çok özel birşey. Kamış, içerisinde yabancı bir madde olmadığı için doğal ve çok eski bir enstürümandır. Tabii enstürümanlarda her zaman kişiye daha yakın bir ses vardır. Yapay bir maddeden yapılan flüte üflediğinizde metalden kaynaklanan bir soğukluk vardır örneğin.

Hollanda Kültür Bakanlığı'nın desteklediği, Neyzen Tevfik'le ilgili bir tiyatro oyunun müziklerini ve müzik direktörlüğünü yapıyorsunuz. Bu çalışmanızdan biraz bahseder misiniz?

O enterasan bir şeydi. Hollanda, özellikle kültür alanında dünyada en büyük yatırımı yapan ülke. Bu konuda harcama yapmak üzere ayrılmış çok büyük fonları var. Şaban Oğul isminde bir Türk tiyatro dinektörünün Neyzen Tevfik'le ilgili bir projesi varmış. Hollandalılarla birlikte Türkiye'ye geldiğinde Lale Plakçılığa girmişler ve oradan rastgele, neyle ilgili CD'ler satın almışlar. Daha sonra Hollanda'ya gittiklerinde Sufi Dreams'i dinlemişler ve beğenmişler. Onların yapmak istedikleri Neyzen Tevfik'in daha modern bir anlayışla yorumlanması idi. Daha sonra benimle bağlantı kurdular. Projeyi kabul ettim ve üç aydan fazla bir süre onlarla birlikte çalıştım. Müzikleri bitti, oyunun diğer çalışmaları da hazır olduğu zaman sahneye konulacak.

Amacı; güzel olana aracılık

Kanada'nın Montreal kentinde yaşayan Mercan Dede'nin gerçek adı Arkın Ilıcalı. 33 yaşındaki müzisyenin on parmağında on marifet var. Neyin yani sıra davul, zarp ve tablayı ustalıkla çalıyor. Montreal Concordia Üniversitesi'nde bir ara ebru dersleri veren sanatçı, underground partilerde Arkın Allen adıyla DJ'lik yapıyor. Ilıcalı'nın, caz ve etnik müzik türünde albümleriyle tanınnan Golden Horn şirketinden "Sufi Derams" ve "Journey of a Dervish" adlı iki albümü yayınlandı. Üçüncü albümü Şubat ayında Doublemoon Records'tan çıkacak. Ayrıca Arkın Allen adıyla Ünterchill'den yakından piyasaya çıkacak olan "Ünterior Horizons" adlı bir derleme albüm çalışmasına katılan Ilıcalı, "Omnisciense" adında bir başka derleme albümün yapım ve miks çalışmalarını üstlendi. Özellikle Kuzey Amerika ve Avrupa'da çok iyi tanınan Arkın Ilıcalı'nın aynı zamanda "Mercan Dede Topluluğu" adında bir grubu var. Topluluk, daha önce "Alla Turca: Mehter'den Mozart'a" adlı konserler dizisinde sahne almıştı. "Sufi Dreams" albümünden çok etkilenen Alman Televizyon yapımcıları, Sufi Müziği ile ilgili belgeselde sanatçıya başrol verdiler. Arkın Ilıcalı, Mercan Dede, Arkın Allen. Farklı isimler altında eserler veren bir bütünün birbirini tamamlayan parçaları. Onun için önemli olan şekil değil, insanlara güzel olanı verebilmek.