Osmanlı padişahları yayınladıkları fermanlarla, çok uluslu, çok kültürlü ve çok dinli Osmanlı toplumunun barış içinde bir arada yaşamasını sağladılar. Osmanlı'da yayınlanan ve farklı kültürleri bir arada barındırmayı sağlayan fermanlar, bir yandan o günün sosyal ve kültürel yapısını gözler önüne sererken diğer yandan da, Osmanlı Devleti'ndeki toplumsal düzen hakkında bize önemli ipuçları veriyor.

Osmanlı toplumunun ulus ve kültür mozaiğini ortaya çıkaran İstanbul ve Galata Kadılıkları'nın sicillerindeki fermanlar gazeteci-yazar Sadık Albayrak tarafından kitap haline getirildi. "Osmanlı Devleti'nin Kuruluşunun 700. yılında Osmanlı'da Sosyal Yapı ve İstanbul" adıyla piyasaya çıkan ve kısa sürede 3 baskı yapan kitap, o dönemde çıkarılan fermanlar ve gerekçelerini kapsıyor. 17. ve 18. yüzyıllarda İstanbul'da, ekmeklerin iyi pişirilmesinden, arpa ve buğdayın fiyatının belirlenmesine, hamalların yük hayvanlarına binmekten men edilmesinden, esnafın sokaklarda tezgah açmasına kadar hemen her alanda yapılan düzenlemeler, bugünkü sosyal yapının temelinin nasıl atıldığını gözler önüne seriyor. İşte fermanlardan birkaç örnek:

Yayaların hakkını koruyan ferman

Galata kazası muzangatından Tophane ve Fındıklı camii yakınında umumun yolunda olan manav taifleri dükkanlarında alış verişe kanaat etmeyip dükkanlarının önlerindeki yaya kaldırımlarından dışarıya kerevetler koyup, bazı mahallelerde sergiler açmaktadır.

Halkın gelip geçmesi için olan çarşıda sultanın izni olmadan sergiler kurmak, satmak ve almak caiz olmadığı fetva kitaplarında yazılı olduğuna binaen Topçubaşı Ağa marifetiyle şer'an yasaklanmasında büyük bir ecir olmakla müekked fermanları ricasına evvelki vakiu'l-haldir. Yüce huzurlarına ilam olundu. Baki ferman emir sahibi olanındır. ed-Dâi, el-fakir es-Seyyit. Yahya (Galata şehri naibi) yıl 1724

Hapiste olup, borcunu ödemek için serbest kılınan Yahudi... "Devletli saadetli Sultanım Hazretleri sağ olsun. Bendelerinin arzuhalleri budur ki, Hacı Mehmed, Hacı Hasan, Hacı Abdullah, İbrahim, Abdurrahman, Mehmed ve diğer İbrahim ve diğer Mehmet adlı kullarının İzak adlı Yahudi'de hakkımız olup, şeriat hasebiyle Galata zindanında haps olunmuştur. Beş aydır edadan aciz, cümlenin ittifakıyle Faziletli İstanbul Efendisi huzurunda şer'atla mürafaa olunup taksitle eda etmek üzere ıtlakı rica olunur. Baki ferman sultanımındır."

KİRA ARTIRMAMA FERMANI...

Genele hitap edenlerin yanında himayeye muhtaç insanlar için çıkarılmış fermanlar da var. Evleri ve işyerleri çeşitli nedenlerle yanmış ya da yıkılmış olan insanlardan kira karşılığında yüksek bedellerin alınmasını men için çıkarılan fermanda şu ifadeleler yer alıyor:

"İstanbul Kadısı Faziletli Efendi!
İmdi, hükümetin dahili olan bütün mahalle imamlarını yanınıza getirtip, o şekilde kiraya verile-gelen ev ve dükkan sahibleri yangına uğrayan Allah kullarından fazlaca kira isteğiyle ileri gitmemelerini ve her mahallenin imamları bu hususa dikkat etmelerini tenbih ve te'kide çalışmanız ve fermanın hilâfına hareket ile fazlaca kira isteyeni olursa onları imamlar tarafınıza ihbar edip, siz de, cezalandırmak için huzurunuza ilâma çalışasınız diye buyuruldu." yıl 1792
İstanbul Kadılığı, sicil: 65, varak: 106

SABUNU KARABORSA EDENE SÜRGÜN

Sabun piyasasından hükümet denetiminin kaldırılması halinde, piyasaya sabun girişinin artacağı ve fiyatının düşeceği konusunda teminat veren bir tüccarın, sözüne muhalif hareket etmesi üzerine çıkarılan fermansa şöyle: " Sabunun azlık üzere gelişine ve fiyatının yükselmesine sebeb mesleğe sülûk eylediklerine binaen içlerinden müfsit olanlarının başkalarına ibret için cezalandırılmaları lüzumlu olmakla, imdi bunlardan ihtikâr (karaborsa) yolunu seçenler ve İstanbul'a sabunu tedrici göndermek için ortaklarına mektup yazanlar ve Niğdeli küfecilerden bazı gizli mahallerde ihtikâr edenler kimlerse açık ve gizli olarak sual, tahkik ve gizlenen sabunlarını dışarıya ihraç ve kendilerini kalabend için isim ve resimleri ile ilâm ve sabunun mutedil bir fiatla satılması hususuna ziyade ihtimam eyleyesiz, diye" yıl 1766