ELİF YILDIZ
'Kara mizah' absürlüğün normalleştiği, evrensel bir kaos atmosferini paylaştığımız çağımız düyasında, dışsal yaşantının insan psikolojisinde yarattığı algısal çarpıklaşmaların yansıtılması için en uygun türlerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Çağdaş Türk edebiyatının önemli şair ve denemecilerinden Enis Batur'un, 'kanlı bir kristal' olarak nitelediği kara mizahın, Dünya ve Türk edebiyatından en kuvvetli örneklerini bir araya getiren 'Kara Mizah Antolojisi' isimli çalışması yirmi yıllık zaman içerisinde bu türdeki tek derleme kaynak olma özelliğini taşıyor.

'Aydın kişinin tek lüksü'

Andre Breton'un "aydın kişinin tek lüksü" olarak tanımladığı kara mizah, mizahtan ayrı bir yerde durur ve ikisini birbirinden ayırd etmek hayli zordur. Aradaki en önemli farkın, kara mizahın egemen değerlerle çatışması olduğunu söylüyor Enis Batur. Kitap da, bu çatışma noktalarını kalemine dolamış yazarların eser seçkilerini kapsıyor. Sel Yayıncılık tarafından okurla buluşturulan antoloji; otuz dördü yabancı, yirmi beşi yerli olmak üzere, elli dokuz yazarın seçkilerinden oluşuyor.

Edebiyatımızda kara mizah zayıf

Kitabı eserleriyle renklendirenler arasında absürd akımın öncü isimlerinden Samuel Beckett, Eugene Ionesco ve Edward Albee; 19. yy.'lın ünlü filozoflarından Sören Kierkegadard, Frederich Nietzsche, dadaizmin kurucularından Machel Duchamp ile edebiyat dünyasının tanınmış isimlerinden Allan Poe, Mark Twain ve Dostoyevski bulunuyor. Türk edebiyatından, hicivleriyle dikkat çeken Nef'i ve Eşref'in yanında çağdaş edebiyatçılarımızdan Orhan Şaik Gökyay, Aziz Nesin, Leyla Erbil, Oğuz Atay, Ece Ayhan, Salâh Birsel, Selim İleri, Sevgi Soysal, Tahsin Yücel gibi isimlerin yapıtları da antolojide yer alıyor.

Antoloji çalışmaları sırasında, Türk edebiyatından seçki yaparken zorlandığını vurgulayan Enis Batur; Osmanlı dönemi mizah edebiyatının 'zekaya değil asaba hitap ettiğinin' altını çiziyor. Çalışmada, dönemin bu öfkeli yaklaşımının şair Nef'i'de çok belirgin olduğu gözden kaçmıyor. Yazar, Cumhuriyet döneminin mizah yazarlarını da iktidarın baskısı altında sinerek, 'ödeyemeyecekleri faturayı göze almadıklarını' ifade ediyor.

Yine bu dönemden yaptığı seçki çalışmalarında, kara mizahın modernist kalemler tarafından yoğun olarak kullanıldığını tespit eden Enis Batur, bu yönelimi; modernist yazarlarların ideolojilerinin ile egemen güçlerin ideolojileriyle çelişmemesinin doğal bir sonucu olarak yorumluyor. Aziz Nesin, Cemal Süreya, Orhan Veli gibi mizahi yönü ağır basan yazarların dahi kara mizah alanında başarısız olduklarına değinen yazar; Leyla Erbil, Oğuz Atay ve Orhan Şaik Gökyay'ın Türk edebiyatını bu türde başarılı ve öne çıkan isimler olduklarını belirtiyor.

Seçkilerden seçkiler

Kitapta, Mark Twain, ' Tanrı'ya şükür ki ülkemizde üç kıymetli şeye sahibiz, ifade özgürlüğü, vicdan özgürlüğü ve ne birini ne de diğerini kullanmama ihtiyatı' diyerek baskıcı tutumlara karşı tepki verirken; Jonathan Swift, dünyadaki gerçek dehaları tanımanın vazgeçilmez göstergesinin 'bütün ahmakların ona karşı birlik içerisinde olması' olduğunu söylüyor. Şiir Erkök, literatüre 'homo economicus' sıfatını katarak, fırsatçı ve hesapçı tavırları yererken, Lichtenberg 'Neden şaşı olmaz hayvanlar? İşte insanın bir başka ayrıcalığı' diyerek insanlığın içinde bulunduğu duruma eleştirel bir tutumla yaklaşıyor. Velhasıl kitap, ince zekalı ve toplumsal duyarlılığı olan yazarların uslarından yol alarak okuyucuları acı acı güldüreceğe benziyor.
Bilgi tel: 0 212 516 96 85