EVİN GÖKTAŞ / ANKARA
Dün yürürlüğe giren yeni Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Ceza Muhakemeleri Kanunu'nun (CMK) nasıl uygulanacağı, adliye ve karakollarda kafa karışıklığına sebep oldu. Hakim, savcı ve polisler yeni kanunları pratiğe geçirmekte hayli zorlandılar. Cumhuriyet savcıları ve avukatlar; sanığa, katılana, tanıklara, bilirkişilere ve duruşmaya çağrılmış diğer kişilere, doğrudan soru yöneltmeye başladı. Avukatlar, Amerikan mahkemelerindeki gibi çapraz sorguya çabuk uyum sağladılar. Ancak zaman zaman zorlanmalar da yaşandı. Özellikle ağır ceza mahkemelerinde, yılların kazandırdığı eski alışkanlıklar yeni kanunların uygulanmasına engel oldu. Ceza yargılamalarında mahkeme başkanları, savcı ve avukatlara, yeni CMK ile getirilen avukat ve savcıya soru sorma hakkını tanıyan "çapraz sorgu"yu hatırlatmasına rağmen, eski alışkanlıklara devam edildi.

Sanığa doğrudan soruya alışamadılar

Mahkeme başkanlarının ifadesine göre, duruşmalarda çapraz sorgu acemiliği yaşandı. Eski alışkanlıklarından kolay kolay vazgeçemeyen savcı ve avukatlar, yine sanık ve tanıklara, doğrudan değil de mahke başkanı kanalıyla soru sorulmasını istediler. Yeni CMK'dan önce Türkiye'de mahkemelerde savcı ve avukatlar tanık, sanık ya da bilirkişiye doğrudan soru soramıyordu. Çıkan yeni kanunla savcı ya da avukat, tanık ve sanığa "ne, nerede, nasıl, kim" gibi soruları yöneltmeye başladılar.

Hakimler, 'zamana ihtiyaç var' diyor

Yeni Şafak'a konuşan ancak isimlerinin açıklanmasını istemeyen hakimler, yeni kanunları değerlendirirken, "Bizim için yeniden öğrenme dönemi başladı" dediler. Yeni kanunların tam anlamıyla hayata geçebilmesi için hayli uzun bir zamana ihtiyaç olduğuna dikkat çeken hakimler, şunları söylediler:

"Yeni TCK ve CMK ile birlikte eski hafızamız tümüyle silindi. Şimdi bütün kanun maddeleri değişti. Her bir madde yeni bir numara aldı. Dolayısıyla bizim 80 yıldan beri oluşturduğumuz bilgi hafızası bir anda yok oldu. Eskiden kanun kitaplarına hiç bakmadan maddeleri ezbere biliyor ve uygulamasını ona göre yapıyorduk. Şimdi her kanun maddesi için kitaba bakmamız gerekiyor. Dolayısıyla duruşmalar uzuyor. Yeni kanunları ezberlememiz zaman alacak. Alışmaya çalışıyoruz."

'Eskiden kanunları ezbere biliyorduk'

Duruşma prosedürünün tümüyle yenilendiğine dikkat çeken hakimler, bundan böyle tanıklara sanıklar gibi duruşmada kimlik tespitinin yapıldıktan sonra, "Ne iş yapıyorsunuz? Aylık kazancınız ne kadar? Kaç kişiye bakmakla yükümlüsünüz? Ne kadar gayrimenkulünüz var?" şeklinde soruların yöneltilmeye başlandığını anlattılar. Hakimler, yeni TCK'nın duruşma pratiğe olumlu yönde yansımalarının yanısıra, olumsuz etkilerinin olduğunu kaydederken, "En büyük olumsuzluk kanunların madde numaralarını ezbere bilememiz, onu da zamanla telafi edeceğiz" dediler. Tutuklama usullerinin çok genişletildiğine dikkat çeken hakimler, bunun pratikte sakıncalar doğuracağını ifade ettiler.

Mahkemeden görüntü alınması yasak

Yeni TCK'ya göre kamera ve fotoğraf makinası ile görüntü alınması ve ses kayıt cihazlarının yasaklanması nedeniyle mahkemelerin çoğunda görüntü ve ses kaydına izin verilmezken, bazı hakimler bu konuda bir yasak olmadığını belirttiler.

SORGU NASIL YAPILIYOR?

Hakimler, sistemi şöyle anlattılar: "Davalı ve davacı, avukatları ve savcı tarafından atanan görevli ile önce uzlaşmaya çalışacak. Eğer davalı ile davacı arasında çözüm bulunursa şikayet mahkemeye gitmeden çözüme ulaşacak. Savcı önce tarafları uzlaştırmaya çalışacak ve bu gerçekleşirse mahkemeye gerek kalmayacak. Uzlaşma görüşmesine davalı, davacı, her iki tarafın avukatları ve savcı tarafından tayin edilen bir başka avukat daha katılacak. Bütün uzlaşmalar gizli yapılacak ve tutanak tutulacak. Uzlaşma yöntemi ile mahkemelerin üzerindeki yük büyük ölçüde azaltacak. Takibi şikayete bağlı, örneğin "Hakaret, küfür, tokat atma, aile içi hırsızlık, 15-18 yaş grubundaki gençlerin rızaya dayalı cinsel ilişkiye girmeleri" gibi suçlarda hemen dava açılmayacak."

TERCÜMAN TUTULACAK

Yeni kanuna göre sanık ve mağdur, meramını anlatacak ölçüde Türkçe bilmiyorsa, mahkeme tarafından atanan tercüman aracılığıyla iddia ve savunmaya ilişkin ifadeler tercüme edilecek. Engelli sanığa veya mağdura, duruşmadaki iddia ve savunmaya ilişkin esaslı noktalar anlayabilecekleri biçimde anlatılacak. Kaçak sanığın duruşmaya gelmesini sağlamak amacıyla Türkiye'de bulunan mallarına, hak ve alacaklarına, amaçla orantılı olarak mahkeme kararıyla el konulabilecek ve gerektiğinde idaresi için kayyum atanacak. Bu hükmün uygulanacağı suçlar arasında "hırsızlık, yağma, dolandırıcılık, hileli iflas, zimmet, irtikap, rüşvet, ihaleye fesat karıştırma, silahlı örgüt, silah sağlama, Bankalar Kanunu'nda belirtilen zimmet suçu" bulunuyor.