Türkiye'deki bor madenini çıkarıp işleyen devlet kurumu Eti Holding'in kasıtlı politikaları sonucunda Ülker Grubu'nun bünyesinde yer alan Murat Kimya gibi, Atabay İlaç gibi güçlü firmalar birer birer yok oldular.
Eskişehir Kırka'da, Bor Ltd. şirketini kuran Hasan Çetin de bu isimlerden biri. Eti Holding'in anlamsız tekelciliği yüzünden sektörden çekilen Hasan Çetin'le, bor madenleri üzerine oynanan oyunları konuştuk.

Sayın Çetin, Türkiye'de yatırım için yerli ve yabancı sermayenin teşvik edildiği bir dönemde Türk sanayicisinin önünün kesildiğini söylüyorsunuz. Nasıl başladı hikayeniz?

1988 yılından bu yana bor piyasasının içerisindeyim. 1992'de Bor Ltd. şirketini kurdum ve 1993'te bir arkadaşımla birlikte Eskişehir Seyitgazi Kırka'da boraks fabrikası kurdum. Şu an orada atıl bir şekilde duruyor. 1 milyon dolar para kaybettim bu işte. Benim için önemli bir para. Bu paranın 600 bin doları da annemin parası. Üzücü bir şey tabiî, alıp onu verememiş olmak...

Ben madenci değil, sanayiciyim. Parayı veriyorum, madeni alıyorum, rafine edip, boraksa çeviriyorum. Ama yurtiçine satamıyoruz, çünkü piyasaya Eti Holding hakim. Satmak istediğimiz firma, 'Sen borikasit üretiyor musun? Hayır. Kim üretiyor? Eti Holding. Şimdi senden boraks aldığımı duyarsa, Eti Holding yarın bana borikasit vermez. Onun için ben senden almıyorum' diyor. Ancak marjinal piyasalara satabiliyorduk. Ama burada da Eti Holding durduruyordu. Örneğin Çekoslovakya'ya mal satacağımız zaman Eti Bor devreye giriyor ve 'Benle alışveriş yapacaksınız' diyor. Çünkü onlar da boraks satıyor. Benim fiyatlarım var, onların fiyatları da var. Benden daha pahalı satması gerekirken daha ucuza satıyor.

Büyük firmalar da battı

Milyon dolar yatırım yapacaksınız, bir bürokrat kalkıp, 'fiyatı böyle yaptım' diyecek. Hiç olacak şey değil. Daha önceden vardı. İyi firmalardı. Onlar da battılar. Türk bor üreticileri arasında Murat Kimya vardı. Yalnız asitborik üretiyordu. Bundan sonra İnterkim kapandı, ondan sonra da ben kapandım. Avel Maden zaten ben kapanınca kapanmıştı. Atabay İlaç benden önceydi. Bunlar önemli firmalardı. Murat Kimya, Ülker Grubu'nundur. Murat Ülker'in adından gelir. Harika laboratuvarları vardı. Ama fiyatı artırdılar, tesisler kapandı. Sabri Ülker'le görüşmüştüm, oraya gitmek bile istemiyordu...

Tüm dünya bizim 'bor'umuzu kullanıyor

Eti Holding'in ihracatı, tüm dünyadaki bor pazarının yüzde 95'ini oluşturuyor. Dünyadaki alınıp satılyan bor madenlerinin yüzde 95'i Türkiye'den gidiyor. Diğer yüzde 5 ise Güney Amerika'dan, Rusya'dan geliyor ama onlar da yine özel olarak işlenmiş madenler. Bu şu anlama geliyor: Dünyada herkes bizim madenimizi kullanıyor, bor madenini işliyor ve onlar her yere satıyor, bize de satıyor.

Türkiye bor ürünlerini ithal mı ediyor?

1999 yılında 14 milyon dolarlık ithalat yapmışız. Bu işin kaynağı olan biz, bunu ithal eden yine biz. Bor ürünleri piyasasında boraks satışı dünya piyasasının yüzde 15-16'sını oluşturuyor. Biz ürettiğimiz zaman bize engel oldular. 'Özel sektör bu konuya hiç girmedi, yapmak istemedi. Bu zaten çok büyük yatırımlar ve araştırmalar gerektiren bir iştir' diye hiç alakası olmayan, yalan şeyler söylüyorlar. Tam tersine özel sektör yaptı, elinde yeterince teknoloji, bilgi birikimi de vardı. Ama Eti Holding bunu sistematik olarak engelledi ve engellemeye de devam ediyor: Devam edecek gibi de gözüküyor.

Bu hep böyle mi devam edecek, ne yapılmalı?

Boru Türkiye'de işlememiz lazım. Bunun yolu Türk sanayisinin önünün açılmasıdır. Eti Holding, dünyanın en zengin tinkal yataklarına sahip. Boru Türkiye'de rafine edip satmadan, bor komplekslerini kurmadan, Eti Holding, bor madenlerini ürünlerini, özel sektöre, yabancılara verdiği fiyattan vermeden bu gidişat değişmez.

Çeliğin alternatifi olan, karbon-bor elyafından yapılan bir metal var. Bunu Türkiye'de yapamıyoruz. Ankara'da bir fabrika var. Kalıp yapalım burada üretelim diye teklifte bulunuyor. Bu ürünü Almanya'dan getirecek çocuk, Alman Savunma Bakanlığı'ndan izin alması gerekiyor. Ağlar mısınız, güler misiniz, benim madenimle yapılıyor bu, benden alıyor, bunun ticaretini yapıyor, Türkiye'ye getirmek için Alman Savunma Bakanlığı'ndan izin almamız gerekiyor.

Eti Holding zararına satıyor

Eti Holding, dünya fiyatının altında bor satıyor. Neden çıldırıyorum, bunu savunmalarını neden kabul edemiyorum? Zararına satıyor. Sen üretmiyorsun, egzost ediyorsun, heder ediyorsun, sokağa atıyorsun. Millet olarak benim o madenler. Eti Holding'in değil ki. Kamu benim adıma işlet diye verdi sana o madenleri.

Eti Bor daha çok hangi ülkelerle çalışıyor?

Özellikle iki uluslararası şirketle, merkezi Belçika'daki Solvay ve ABD'li Owens Corning çalışıyor. Tinkal yataklarına baktığımızda Kırka'daki bütün yataklar Solvay'e çalıyor. Solvay'in 50 ülkedeki 400 işletmesinde 32 bin kişi çalışıyor. Sadece Ar-Ge personelinin sayısı 2 bin 500 kişi. 2000 yılı cirosu, 8 milyar 250 milyon dolar. Bu şirket, benim madenlerimi satıyor. 11 yılda satılan madenlerimizin yüzde 78'i Solvay'e gitmiş.

Solvey neden Türkiye'ye gelmiyor?

Olur mu? Türkiye'ye gelse foya ortaya çıkacak. 240 dolara vermeye çalışacaklar burada tinkale. Akkim, hidrojen peroksit tesisi kurdu Yalova'da. Türkiye'nin ihtiyacını karşılayacak seviyede. Hidrojen peroksit tüketiminin yarısını Eti yapar ama Akkim'den almadı. Bugün Türkiye, perbonat ithal ediyor, 14 milyon dolar veriyor. Akkim, sen tinkal maddesi ver, ben sodyum perborat yapayım dedi. Eti Holding de 'olur ben sana tinkal vereyim, 240 dolara', dedi. Yâhu bu maddeyi Solvay'e veriyorsun 140 dolara!..

Neden böyle yapıyor?

Bu vakaları çözemezsiniz çünkü kriminal vakalar bunlar. Solvey'le işbirliği yaptılar. Türkiye'deki sanayi nasıl batırılır. Bu şirket buraya niye gelsin? Şimdi bir de tinkal yerine ucuza boraks alıyor.

Eti Holding'in yapacağı yatırımlar tamamen Solvay'e mi yarıyor yani?

-Evet tamamen Solvay'e gidiyor. Adamlar göbek atıyor. Bizimkiler de "Şükrü Sina Gürel kahraman. Bor'a yatırımlar yapıyor" diye seviniyor. Adamı da Donkişot kabul ediyor. Halbuki özelleştirme tartışmalarıyla konunun üzeri örtülmeye çalışılıyor.

ABD'li şirkete ayrıcalık

Diğer şirket ABD'li dediniz. ABD'de de bor var. Neden Türkiye'den alıyorlar?

Eti Holding samimi olsaydı eğer, bu şirketlerden hiç değilse bir iki tanesinin Türkiye'de tesis kurmasını sağlardı. Yabancı ülkede kurulup üretileceğine, bunlar Türkiye'de olurdu. Owens Corning, 5 milyar dolar cirosu ve 20 bin çalışanı ile cam elyafı sektörünün lideri. Bu adamların varlığı senin sayende olmuş. Bunların Amerikan Boraks Company diye bir yan şirketi var. Bu şirketin yer altı işletmesi, Türkiye'den ucuz üleksit geliyor diye 1986 yılında üretimini durdurdu. Çünkü oradaki tinkali adam göl sularından, çok zor şartlarda elde ediyor. Bu şirket kapatıldığı zaman borç içindeydi, Eti Holding sayesinde kâra geçtiler. İsviçre'de bu konuda kitap bile yazıldı. Eti Holding'le tüccarlık bazında çalışmış Werner Bührer, kitabında, "Etibank'ın pazarlama müdürlerinden İhsan Ergen'in sağladığı ve yıllarca sürmüş olan bu ayrıcalığın sebebini kimse bilmiyor" diyor.