Ketebe.org’da binlerce eser dijital bir arşiv olarak tamamen halka açık bir veri sunuyor. Bu gerçekten heyecan verici.
Proje nasıl başladı?
Ketebe.org sitesi, aynı zamanda bir hat koleksiyoneri de olan Mesut Albayrak’ın başlatıp yönettiği bir projedir. Koleksiyonu vesilesiyle bu yüksek sanatlarımızın birçok tarafını keşfe yönelmişti. Bu merakı onun, bu alanlarındaki birtakım eksikleri görmesini de sağladı. Şu var ki hâriçten bir göz, tanıtıma dair birtakım eksikleri ve ihtiyaçları o sanat mensubundan daha çabuk görebilir. Böylelikle bir ekip kurarak işe başladı. Projenin fikri, ismi ve yazılımı ona aittir. İçeriği de üzerinde çalıştıkça şekillendi.
Nasıl bir sisteme sahiptir, benzeri örneklerden bahsedilebilir mi ?
Google Art Project benzeri büyük bir sisteme sahip ve bununla örneklenebilir. Oradaki gibi büyük bir yazılım oluşturuldu. Aslında Mesut Bey, işin başında buna dair detaylı yazılımı oluşturmuş, hatta o tarz yapıların eksikliklerini ve bize uygunluğunu gözeterek yazılımı ve tasarımı şekillendirmişti. İçine veri girilmeye başladıkça da sitenin yapısının imkanları ve verdiği kolaylıklar daha iyi anlaşıldı.
Ketebe nedir peki?
Hattatların eserleri altına koydukları imzalarını klişelerinden biridir. Hattatın isminin başına gelerek bir imza biçimi oluşturur. -Ketebehü- şeklinde geçer ve yazmak manasındadır. Eserin tarzına ve evsafına göre bu ibare değişiklik göstermesine karşın, neredeyse -imzası- manasına dönüşmüştür. “Eserin ketebesi” veya “şu ketebeli eser” diye söylenegeldiğinden, bu isim isimleri imzalardan kayda alan ve yaygın bir isim olarak siteye çokça yakıştı. Burada sadece hattın kastedildiği akla gelebilir lakin hat sanatı diğerleri etrafına topladığından, bu yadırganmayacaktır. Herkesçe malum bir isim, dikkati de diğer vasıfları ile beraber kendine yöneltti.
Site ne tarz eserleri kapsıyor?
Sanat değeri yüksek eserleri tercihen, eslâfın yani eski üstâdların eserleri ile günümüz sanatçılarının eserlerini seçmekteyiz. Ketebe.org’da yapılan iş bir anlamda bu sanatlarla ilgili tüm eserleri bir araya getiriyor. Sahasına mahsus araştırmalar için de veri sağlıyor.
Aynı zamanda bu aslında bir dijital müze olarak da adlandırılabilir. Bizde maalesef bu büyük bir eksiklik. Normalde arşiv merakına sahip çok insan var. Merak sahibi kimseler, yani sanatçılar ve sanatseverler, araştırmaları için müze ve kütüphaneler ile koleksiyonlara yönlmek zorundadırlar. Daha fazla örneği görebilmek için bu nevi derlenmiş arşivlere çok ihtiyaç var. Bilhassa bugün internetten, mevcut bilgiye çabuk erişmek alışkanlığı, neredeyse bir mecburiyete dönüştü. Avrupa ve Amerika kaynaklı müzeler ve yazmaeser kütüphaneleri, atşivlerini dijital arşiv portallerine dönüştürdüler ve hiçbir kısıtlama yapmadan, referans bildirerek neşrediyorlar. Bunlar herkesçe malumdur. Ancak ülkemizde söylediğim gibi bu ciddi biçimde ele alınmadı. Son yıllarda Sabancı Müzesi, elindeki eşsiz hat koleksiyonunu böyle bir dijital müzeye çevirmişti. Fakat sayısız koleksiyon halen bundan beri ve mahrum. İşte bu sebepten bu çalışma büyük ehemmiyete haizdir. Halbuki bunu biz öncü olmalıydık. Hat sanatı ve etrafını kastediyorum. Avrupa müzelerinde bulunan hat sanatı eserleri hiç de azımsanamayacak ölçüdedir. Bunu istifadeye açmak, bu kültür seviyesinin, ilim ve sanatın insanlığa rehber olan yüksek fikrinin gereğidir.
ESERLER YAKINDAN
Sayısız eser şu an site üzerinden izlenebiliyor. Belki daha fazlası eklenecek. Bunları nasıl bir sistemle eklediniz?
Site üzerinde görüldüğü gibi sâde bir tasarım ile az başlık fakat çok sayıda etiketleme mevcut. Sanatkârlar, eserler, faaliyetler ve arşiv kısımları ile arama bölümü ve zaman çizelgesi görülmekte. Sanatkârlar listeli olarak görülebilir ve her isme dair bilgi kendi sayfalarında düzenlidir. tarihteki hattatlara dair isim, tarihler ve biyografik malumat eski tezkire ve biyografi kaynaklarından alınmaktadır. Eserler de başlığı içinde toplu ve en son eklenen eserden itibaren görülmektedir. Burada çok mühim ve siteyi ayrıcalıklı kılan bir şey var; tıpkı bahsi geçen dijital müzelerdeki gibi, yüksek çözünürlü fotoğraflarının bulunması. Eserlere dair detaylar ve sanatlarına mahsus inceliklerin daha fazla görünebilmesi imkânını sunan bu mercek görüntüleme işlevi elzemdir. Diğer bir mühim nokta ise; eserlerin künyelemesidir. Maalesef daha önce detaylı bir eser künyelemesi ile arşivleme yapılmadı. Site bu yeni tasnif sistemi ile belki de bu anlayışı kaim kılacaktır. Bilhassa hat sanatının kullanım sahalarını, tarzlarını, üslûb ve tavır özelliklerini, teknik-malzeme ve formlara dair etiketlemeleri eser künyelerine iliştirmektedir. Faaliyetler kısmı da, yine sanatlarımıza dair sergi, toplantı, kitap çalışmalarının duyurulması için ayrıldı. Arşiv kısmında ise, muhtelif konularda derlemelerin yayınlanacağı bilgi kartları bölümü, basılı kitap, tez ve mecmuanın bulunduğu pdf kütüphane, fotoğrafların ve evrakın bulunduğu diğer bölümler ile site zengin bir hale gelmektedir.
Farklı dallarda da eserlerin olacağını söylediniz. Bu etiketlemeden biraz daha bahsedebilir misiniz?
Evet. Bahsettiğim gibi hat sanatı merkezinde, Tezhib, Cilt ve Ebru gibi dallarda eserler fotoğraflanarak ekleniyor. Eserleri nasıl künyeleriz diye çok düşündük dediğim gibi. Kendi tasnif sistemimizi oluşturduk. Bu geniş veri tabanı içinde bu yöntem öne çıkıyor. Çünkü sanat çevrelerinde de kabul görecek yeni bir tasnif sistemi ortaya koyuyoruz. Sanatkârlar, koleksiyonerler için de örnek olacaktır. Bizdeki kütüphanelerdeki arşivleme sisteminde bile daha tam kabul görmüş bir şey yok. Mesela Mahmut Celaleddin Efendi’nin Hilye-i Şerif’ini ele alalım. Sanatkârı, eserin türü, muhtevası, formu, tarzı, tekniği ayrı ayrı sisteme girilmeli. Bugün normalde bu ayrım maalesef doğru yapılamıyor. Form ile tarz, ibare ile kompozisyon türü birbirine karıştırılıyor. Burada doğru bir etiketleme ile, aranan şeye kolayca ve detaylı ulaşmayı sağlamakta.
GÜÇLÜ BİR YAZILIM VE SİSTEM VAR
Eserlerin detaylı, yüksek çözünürlüğe sahip fotoğrafları güçlü bir alt yapıyı da gerektiriyor. Öyle değil mi?
Gerçekten güçlü bir yazılım ve sistem. Tasarımı da kolay erişilebilir olması üzerine hazırlandı. Bizim gözümüzde tabi hâlen sayısız eksik var. Onları zaman içinde tamamlayacağız. Mimari eserlerdeki kitabeler henüz eklenmedi örneğin. Bunlar sitenin başka bir bölümünde yer alacak muhtemelen. Yeni bir tertibatla fotoğraflanarak, harita üzerinden konumlandırılacak.
Eserlerdeki detaylar özellikle sanatçılar için önemli. Büyük üstâdların sanatlarındaki incelikleri, kalem hareketinden, boyayıştan vs. anlamamız işte bu yüksek tarama görsellerine bağlı. Ketebe.org’taki eserlerde nice önemli bilgiler saklıdır. Bunun ilgilisi galeriyi inceleyerek üzerine araştırma yapılacak birçok konu bulabilir.
Henüz test yayındasınız ancak karşımızdaki dikkat çekici bir çalışma. Nasıl tepkiler alıyorsunuz?
Sanat çevreleri bu girişime çok sevindi. Şöyle ki, eski tâbirdir; mumla şamdanla aranan birşeydi. Şimdiye dek böyle bir portalin eksikliği hissediliyordu. Şimdiden bazı araştırmalarda kaynak olmaya başladı. Bu ilerisinde çok daha iyi hâle gelecek, dünyada tanınan ve sahasında müracaat edile bir yer olacak temennisindeyim.
DOĞRU USULDE, KONTROLLÜ BİR ÇALIŞMA
Ne kadar süre içinde bu çalışma ortaya çıktı?
İki yıldan bu yana da üzerine çalışıyoruz. İkibin’e yakın eser şimdiden yüklenmiş durumda. Tabi ki artacaktır. Bin’i aşkın da sanatçı yer alıyor.
Eserlere nereden, nasıl ulaştınız?
Koleksiyonerlerden, kütüphanelerden, farklı arşivlerden eser görselleri topladık. Asıllarından taramalar yaptıklarımız da çok sayıda.
Sizinle beraber yayın kurulunuzda başka kimler var?
Ben Nurullah Özdem’le beraber Abdurrahman Depeler, Seyit Ahmet Depeler yayın kurulundayız. Mehmet Özçay, Fatih Özkafa, Mustafa Parıldar, Abdurrahman Kılıç ise siteye katkıda bulunanlardan. Sitenin editörlüğünü ise İsmail Orman, İbrahim Şengül, Abdullah Furkan Yaman ve Hüssam Khorshid yapıyor. Sami Naddah ise Arapça tercümeleri yapıyor.
Ayrıca da hocalarımız ile irtibatımız sayesinde kendilerine birçok konuları danışmaktayız. Doğru usulde, kontrollü bir çalışma sâyesinde inşallah ilerleyecek ve daha iyi neticelere erişmek mümkün olacaktır.