Türkiye'nin, pazar günü iki saat süren Güvenlik Zirvesi'nin ardından, Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası'nı desteklediğini açıklaması, kamuoyunda şaşkınlık yarattı. Avrupa Birliği bünyesinde Avrupa Ordusu kuruluşunu hedefleyen AGSP'nin "karar mekanizmasında" yer almak için bugüne kadar NATO nezdindeki "veto" kozunu kullanan Türkiye'nin, daha önce reddettiği gerekçeleri önceki gün neden kabul ettiği açıklanmadı. Başbakan Bülent Ecevit'in, "Bizim haklı beklentilerimiz çok büyük ölçüde karşılanmış durumda. Ancak ayrıntılı açıklama doğru olmaz" demesi de merak ve endişeleri artırdı.
İngiltere ve ABD'nin isteğiyle Güvenlik Zirvesi'nde ele alınan AGSP konusunda, İngiltere Başbakanı Tonny Blair'in Ecevit'e bir mektup göndererek, "Avrupa Ordusu'nun Ege ve Kıbrıs konularında, Yunanistan'dan yana taraf olmayacağı" garantisini verdiği belirtiliyor. Blair'in ikinci garantisi ise Türkiye'nin ilgi alanındaki bölgeler. Buna göre AB ordusu, Balkanlar, Kafkaslar ve Ortadoğu'ya yapılacak operasyonların "hazırlık aşamasında" Türkiye'yi de devreye sokacak. Türkiye, milli güvenlik ve çıkarlarının söz konusu olduğu durumlarda AB'ye başvurarak süreçte yer almak istediğini söyleyecek. Ancak AB, Türkiye'ye herhangi bir operasyon için davette bulunmayacak.
Türkiye, İngiltere ve ABD arasında varılan uzlaşmanın AB ve NATO Konseyi tarafından onaylanması gerekiyor. İngiltere'nin, uzlaşmanın AB tarafından da 3 gün içinde onaylanacağına dair Türkiye'ye güvence verdiği belirtiliyor. Bu durumda, kararın NATO Dışişleri Bakanları Konseyi bildirisinde metin olarak yer alması öngörülüyor.
Bu arada, AB Siyaset ve Güvenlik Komitesi (COPS), bugün Brüksel'de büyükelçiler düzeyinde yapacağı toplantıda, Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası (AGSP) konusunda Türkiye ile varılan uzlaşmayı değerlendirecek.
AGSP konusunda, Ankara ile varılan uzlaşmanın ayrıntılarını henüz bilmediklerini belirten AB diplomatları, 6-7 Aralık'ta Brüksel'de yapılacak NATO Dışişleri Bakanları Konseyi toplantısı öncesinde, bugün COPS düzeyinde durum değerlendirmesi yapılacağını, özellikle Atina'nın itirazları olup olmadığının gözlemleneceğini ifade ettiler.
ABD, İngiltere ve Türkiye arasında sürdürülen müzakerelerde varılan uzlaşmanın AB bünyesinde kabul edilmesi halinde, AB ile NATO arasında arzu edilen savunma işbirliği anlaşmasının imzalanabileceği kaydediliyor. AB kaynakları, oluşturulacak askeri kimliğin karar mekanizmasından ödün verilmediğini, buna karşılık Türkiye'nin bazı endişe ve beklentilerinin dikkate alındığını ifade ediyorlar.
Askeri kimlik arayışları çerçevesinde, 2003 yılına kadar 60 bin askerlik "Acil Müdahale Gücü" oluşturmak isteyen AB, bir "Siyaset ve Güvenlik Komitesi" ile üye ülkelerin genelkurmay başkanlarından oluşan bir "Askeri Komite" ve "Avrupa Genelkurmay Başkanlığı" (EME) kurmuştu.
AB, oluşturacağı askeri kimlik çerçevesinde, özellikle planlama, istihbarat ve yüksek teknoloji alanlarında NATO'nun imkan ve yeteneklerini kullanmak istiyor, ancak bunu yaparken, Türkiye gibi AB üyesi olmayan Avrupalı NATO müttefiklerini karar mekanizmasından dışlıyor.
Ankara, bu olumsuz yaklaşım nedeniyle, AB ile NATO arasındaki işbirliği arayışlarında, ulusal menfaatlerini ön plana çıkaran bir tavır sergiliyor.
AB'nin NATO ile bir uzlaşma metni imzalayarak, ittifakın imkan ve yeteneklerinden "otomatik olarak" yararlanması için, tüm NATO ülkelerinin onayı gerekiyor. Türkiye, AB'nin "her seferinde onay istemesi" gerektiğini belirtiyor.
Türkiye'nin bazı "endişe ve beklentileri" dikkate alındı.
Türkiye, Kıbrıs ve Ege'de Yunanistan ile gerilim yaşarsa AB taraf olmayacak.
Avrupa, Türkiye'nin ilgi alanı olan Kafkaslar, Kuzey Irak, Ortadoğu ve Balkanlar'da yapacağı operasyonlarda, "hazırlık aşamasında" Ankara'yı devreye sokacak.
AB, AGSK'nın karar mekanizmasından taviz vermedi. Türkiye karar mekanizmasına alınmayacak.
Avrupa Ordusu'nun NATO'nun gücünü kullanmasını Türkiye veto edemeyecek.
Kafkaslar, Kuzey Irak, Ortadoğu ve Balkanlar'da yapılacak operasyonlara Türkiye müdahale edemeyecek.
Yunanistan yönetimi, AGSP konusunda ABD, İngiltere ve Türkiye arasında varılan uzlaşmaya sıcak bakmadığını açıkladı. Yunanistan Hükümet Sözcüsü Hristos Protopapas, düzenlediği basın toplantısında bir AB üyesinin sağladığı anlaşmanın değil 15'lerin ne diyeceğinin önemli olduğunu vurguladı. Hristos Protopapas, AGSP konusu AB gündemine geldiğinde Yunanistan'ın Nice Zirvesi çerçevesinde kararlar alınmasında ısrar edeceğini belirtti. Yunanistan'ın alacağı tavır hakkında net konuşan Protopapas, Avrupa Ordusu'nun özellikle de Yunanistan için hayati önem taşıyan bölgeleri istisna bırakamayacağını savundu. Yunanistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü de, konunun ABD Dışişleri Bakanı Colin Powell ve Yunanistan Dışişleri Bakanı Yorgo Papandreu arasındaki bir telefon görüşmesinde ele alındığını ifade etti.
AB Karma Parlamento Komisyonu Toplantısı için Türkiye'ye gelen İngiliz Parlamenter Richard Balfe, Türkiye'nin AB tarafından önüne koyulan "milli çıkarlarına aykırı" anlaşmaları imzalamak zorunda olmadığını vurguladı. Türkiye'nin Gümrük Birliği Anlaşmasını gözden geçirme hakkı bulunduğunu vurgulayan Balfe, "Türkiye, AB tarafından verilen hiçbir söze ve taahhüde inanmamalıdır. İçine sindiremediği konularda hiçbir anlaşmaya imza atmamalıdır. Hatta antlaşma metnini sağlam bir kayanın üzerinde yazdırıp imzasını atarsa kendisi için daha iyi olur" şeklinde konuştu. Balfe, Türkiye'nin AB konusunda atacağı her adımı iki kez düşünmesi gerektiğini vurguladı. AB'nin Türkiye ve Yunanistan'a farklı gözlüklerle baktığını da dile getiren Balfe, bu görüşleri 26-27 Kasım tarihleri arasında yapılan toplantıda da dile getirdi.
Devlet eski Bakanı Mehmet Ali İrtemçelik, İngiltere ile varılan uzlaşmanın "bilinmezi fazla" bir anlaşma olduğunu belirterek, "Kamuoyuna aktarılan ilk açıklama makul bir uzlaşıya varıldığı izlenimini doğuruyor. Ancak unutmamak gerekir ki, şeytan ayrıntıda gizlidir. Bu metnin hukuki statüsü ne olacaktır? İngiltere'nin AB adına tam yetkiyle müzakere etmediği de gözden kaçırılmamalıdır. Bütün bunları düşünerek erken kutlama psikolojisine girmemek lazım" dedi. İTO Başkanı Mehmet Yıldırım da, konuyla ilgili bir açıklama yaparak, Türkiye'nin ekonomik olarak zor duruma düşürüldüğünü ve "AB'nin normal zamanda Türkiye'ye yaptıramayacağı şeyleri şimdi yaptırdığını" savundu. Yıldırım, "Avrupa ordusu da bunlardan biri" dedi.
Türkiye ile AB arasındaki AGSP diplomasisinin son bir haftalık seyri şöyle: 26 Kasım'daki görüşmelerde sonuç alınamayınca, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Uğur Ziyal, muhataplarıyla, üzerinde uzlaşmaya varılamayan konuları telefon trafiğiyle görüşmeyi sürdürdü. Bu noktada İngiltere Başbakanı Tony Blair'in Başbakan Bülent Ecevit'e, Hollanda Dışişleri Bakanı Jozias van Aartsen'ın da Dışişleri Bakanı İsmail Cem'e geçen hafta kritik bir dönemde gönderdikleri mektuplar, tarafların uzlaşmaya varma sürecini hızlandırdı. Bu arada Dışişleri Bakanı Cem, Genelkurmay İkinci Başkanı Orgeneral Yaşar Büyükanıt ve Genelkurmay Genel Plan ve Prensipler Başkanı Korgeneral Reşat Turgut ile Dışişleri Bakanlığı'nda birkaç kez biraraya gelerek son gelişmeler konusunda görüş alışverişinde bulundu.
