Milli iradeye, 27 Mayıs 1960 müdahalesiyle vurulan darbe ve bu süreçte 1950 seçimlerinde yüzde 52,7 oyla iktidara gelen ve 10 yıl süreyle başbakanlık yapan Adnan Menderes'in 17 Eylül 1961'de idam edilmesi, Türkiye demokrasisi için unutulmayacak bir kara leke olarak tarih sayfalarına kazındı. Aydın'da varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak 1899'da dünyaya gelen Menderes, İzmir İttihat ve Terakki Mektebi ve ardından da İzmir Amerikan Koleji'nden mezun oldu. Menderes, 1931'de CHP Aydın milletvekili seçildikten sonra Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi.
CHP'DEN İHRAÇ EDİLDİ DP’Yİ KURDU
İsmet İnönü ile "Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu" görüşmeleri sırasında görüş ayrılığına düşen Menderes, 1945'te CHP'den ihraç edildi. Menderes, birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile 7 Aralık 1945'te Demokrat Parti'yi (DP) kurdu. DP, 14 Mayıs 1950'deki seçimlerde büyük bir başarıya imza atarak yüzde 52,7 oyla 420 milletvekili çıkardı. 10 yıllık başbakanlığı döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimlere imza atan Adnan Menderes'in döneminde Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün resimlerinin tekrar paralara basılmaya başlanması, Türkçe okunan ezanın Arapça okunmasının serbest bırakılması gibi önemli uygulamalar gerçekleştirildi.
EKONOMİDE ÖNEMLİ HAMLELER YAPTI
1951'de Kore'ye asker gönderen Türkiye, 1952'de NATO'ya tam üye oldu. Serbest piyasa ekonomisine geçişi hızlandıran DP iktidarı, yabancılara petrol arama ve çıkarma izni verdi. Yabancı sermayeyi teşvik yasası çıkaran DP, gelen kredileri özellikle tarım alanında kullandı. Marshall Planı'nın da katkısıyla ülkede yeni sanayi tesisleri kurulan DP döneminde, Türkiye'nin gayri safi milli hasılası yılda ortalama yüzde 9 büyüdü. Menderes başkanlığındaki DP, 2 Mayıs 1954'te yapılan seçimlerde de oyların yüzde 57,6'sını alarak büyük bir zafer kazandı.
27 MAYIS SABAHI RADYODAN DUYURULDU
Tüm bu süreçler içerisinde Türkiye demokrasisi ilk darbesini 27 Mayıs 1960'ta aldı. Darbeci subaylar, Cemal Gürsel başkanlığında kurulan Milli Birlik Komitesi ve Kurucu Meclis ile beraber yönetime el koydu. Menderes ve diğer DP üyeleri, bulundukları Yassıada'da kurulan Yüksek Adalet Divanı tarafından yargılanmaya başladı. 9 ay 27 gün süren yargılama sonunda aralarında Menderes'in de bulunduğu 14 kişi idama, 31 kişi de ömür boyu hapse mahkum edildi.
ALLAH MİLLETİMİZE ZEVAL VERMESİN
Milli Birlik Komitesi, Celal Bayar, Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti. Bayar'ın cezası yaş haddinden ömür boyu hapse çevrildi. Zorlu ve Polatkan, 16 Eylül 1961'de idam edildi. Menderes ise 17 Eylül 1961'de "sağlam" raporu alınmasının ardından İmralı’ya götürüldü. İdam kararı yüzüne okundu. Menderes'in dilinden "Allah, milletimize zeval vermesin" cümlesi döküldü. Menderes'in idam sehpasına çıkarıldıktan sonraki son sözleri, "Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum..." şeklinde oldu. Menderes, 17 Eylül'de saat 13.21'de idam edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1990'da çıkardığı yasayla Menderes, Polatkan ve Zorlu'ya itibarlarını iade etti.
- Mücadelesi boşa gitmedi
- Anma programında, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın mesajı okundu. Erdoğan mesajında, şunları ifade etti: "Merhum Menderes, 'Yeter, söz milletindir' diyerek başlattığı demokrasi mücadelesini tüm hile ve baskılara rağmen, 1950 seçimlerinde zafere taşımış, iktidar olarak 27 Mayıs Darbesi'ne kadar ülkemize hizmet etmiştir. Provokasyonlarıyla 27 Mayıs darbesine zemin hazırlayanlar ise milletimin vicdanında mahkum olmuşlardır. 24 Haziran’da Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçerek, tarihin en büyük yönetim reformunu gerçekleştiren Türkiye, Menderes ve arkadaşlarının canları pahasına verdiği demokrasi mücadelesinin boşa gitmediğini göstermiştir. Milletimizin gönlünde şehitlik mertebesine ulaşan Adnan Menderes ve arkadaşlarına Allah'tan rahmet, aziz milletimize başsağlığı diliyorum."
