Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 3. havalimanın hizmete açılmasıyla birlikte Atatürk Havalimanı'nın bulunduğu alanın millet bahçesi olacağı müjdesini geçtiğimiz haftalarda vermişti. Bursa, Eskişehir, Trabzon, Gaziantep, Konya, Samsun ve Ordu’daki eski statların da millet bahçesi olacağını belirten Erdoğan, diğer illerde de benzer projelerin gerçekleşeceğini söyledi. Biz de bu konuyu Yıldız Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama bölümünden Prof. Dr. Mustafa Var ile konuştuk. Bu zamana dek 30 ülkede 80 bahçe üzerinde araştırmalar yapan Var, millet bahçelerinde her ilin kendi yöresine ait bitkilerin kullanılması gerektiğine dikkat çekerek projenin kentlere çok büyük katkısı olacağından bahsediyor. İyi bir planlamayla bu bahçelerin yapılması gerektiğini ifade eden peyzaj mimarı Var, İslam bahçe kültürü ve Osmanlı'daki geleneğe bağlı kalınması önerisinde bulunuyor.
Bu yeşil alanlar çok geniş fonksiyonlara sahip. Bunlardan biri herkesin bildiği gibi oksijen üretiminin artacak olmasıdır. Atatürk Havalimanı, 11 bin 700 dönümlük bir alan. Bu haliyle burası dünyanın 3.büyük bahçesi haline gelecek. Bir ağacın yılda yaklaşık 10 kişinin oksijen ihtiyacını karşıladığını düşünürsek bu kadar büyük bir alanın İstanbul ve Türkiye için oldukça önemli olacağını söyleyebiliriz. Bu tip alanlar hava kirliliğinin önlenmesinde büyük rol oynayacak. Son günlerde seller ve erozyonların sıkça yaşandığını görüyoruz. Bu tip alanlar aynı zamanda suyu dengede tutarak olası felaketlerin yaşanmasını da önleyecek. Son yıllarda karbon tutulmasına da çok sık rastlıyoruz. Bu kadar geniş bir alan atmosferdeki karbonu tutarak sera gazı etkisini de en düşük seviyelere getirecek. Biyoçeşitliliğin korunması adına da bu tür alanların önemli olduğunu düşünüyorum.
Evet... İstanbul'u diğer ülkelerle karşılaştırırsak bitki çeşitliliği bakımından çok yüksek seviyelerde olduğunu görüyoruz. Kişi başına düşen yeşil alan miktarına baktığımız zamansa diğer ülkelere oranla yetersiz bir durumdayız. Ama mevcut yeşil alanların karışımına baktığımız zaman İstanbul'un Polonya ile aynı seviyede olduğunu görüyoruz. İngiltere'de bin 850 tane bitki çeşitliliği varken İstanbul'da bu oran 2 bin 500. Bu kadar büyük çeşitliliğe sahip bir ilin böyle bir potansiyelinin olması bu bitkilerin bu bahçede bir biyoçeşitlilik oluşturmasına neden olacak. Ayrıca bu bahçenin kentin sıcaklığında 2-3 derecelik serinletme ya da ısıtma şeklinde de etkileri olacak.
Bu bahçelerin ekonomik faydası da çok olacak. O bölgede mülk değerleri arttı. Turizm değeri anlamında da büyük katkılar yaşanacak. Şu an bir milyon turistin gelmesi bekleniyor. Bu tür ülkelerdeki büyük parklar turistlerin epey ilgisini çekiyor. Bu da istihdam imkanı sağlayacak. Bu tip alanların rahatlatıcı etkisi olduğundan toplumda suç oranlarının azalmasına bile neden olacak. Bireyler sosyalleşecek. Kamu sağlığı üzerinde büyük bir gelişme sağlayacak. Bir de Türkiye deprem bölgesinde yer alan bir ülke. Atatürk Havalimanı'nın bulunduğu kısım ise birinci, ikinci ve üçüncü deprem risklerinin olduğu bölgede. Böyle bir alanın kentin farklı yerlerine dağılmasıyla birlikte özellikle deprem anında ve depremden sonra toplanma alanları olarak kullanılabilecek. Çünkü 99 depreminde bu sıkıntıyı yaşamıştık.
Bu tür bahçeler açık ve yeşil alanlardan oluşur. Yurt dışındaki benzer örneklerde bu bahçelerde geniş bir su yüzeyi olur. Bunların çevresinde ise oturma ve dinlenme alanları yer alır. Atatürk Havalimanı'nı ele alacak olursak burası çok geniş bir alan. Burada mutlaka açık alanlar yani su yüzeyleri olacak diye düşünüyorum. Diğer kısımlar da yapısal alanlar olacak ama bahçelerin büyük bir bölümü yeşil alanlardan oluşacak. Bu bahçeleri aynı zamanda bir eğitim aracı olarak kullanmalıyız. Bu alanları sadece gezilecek, görülecek ve bisiklete binilecek bir yer olarak görmemeliyiz. Burada İstanbul florasını yansıtmalıyız. Bir de böyle bir bahçe elimize geçti diye oraya her türlü fonksiyonu yüklememeliyiz.
Burada dikkat edeceğimiz en önemli şey bu bahçeleri hangi ilde yapıyorsak o ilin bitkilerini kullanmaya özen göstermemiz gerekiyor. Çünkü her ülkenin ve her ilin kendine özgü bir kimliği vardır. Ancak son zamanlarda bu kimliğin gittikçe yozlaştığını ve yok olmaya başladığını görüyoruz. Bu bahçelerin yapıldığı illerde kent kimliğine bağlı kalmalıyız. Özellikle son yıllarda toplu konutlar inşa edilerek kentlerde yenilenme sağlandı fakat konutların hepsi birbirine benzedi. Bu bir zaman sonra anlaşıldı. TOKİ Genel Başkanı Ergün Turan "Biz yöresel mimariye önem vereceğiz" dedi. Bu çok anlamlı bir karar. İlk olarak Ürgüp'te ardından da Ayder'de bu projeyi hayata geçirecekler. Ancak kentin kimliği sadece binalarla ortaya çıkmıyor. Sosyo-kültürel yapı ve bitkisel doku bu kimliğin oluşmasında çok etkilidir. Örneğin bir kentte yöresel mimariye uygun konutlar yapıp o yöreye ait olmayan bitkileri kullandığınız zaman yaptığımız şey 3 tekerlekli bir arabaya benzer. Yani eksik olur. Bunu mimaride anladılar ve ümit ediyorum sadece mimaride değil çevre düzenlemesi ve peyzajda da yöresel türlere ağırlık verilir.
Evet... Örneğin Osmanlı döneminde su kenarlarındaki mesire alanlarındaki bahçelerin genel bir özelliği vardı. Doğayla özdeşleşmiş ve onları yansıtan bahçelerdi bunlar. Bizim asıl stilimiz bu. Osmanlı son zamanları ve cumhuriyetin ilk yıllarına kadar bazı formel bahçeleri de bünyesine kattı. Ama bizim stilimiz bu değil. Bahçe tasarımlarımızı kendi doğal değerlerimizi baz alarak yapmalıyız. Eski Osmanlı dönemindeki bitkilendirme anlayışını kaynak edinmeliyiz.
Osmanlı bahçeleri İslam'ın etkisiyle oluşmuş bahçelerdir. Sadece Osmanlı'da değil bütün ülkelerin bahçe sanatında din etkisini göstermiştir. İslam bahçelerinin ve bizim bahçelerimizin ortak özelliği ise Kur'n'ı Kerim'de geçen bir bahçe anlayışıdır. Burada cennet anlayışı hakimdir. İçinde nehirlerin aktığı, gölgesinde insanların oturduğu, çiçeklerin çok olduğu bir tasvirle anlatılır bu bahçeler. Bizim bahçelerimizde mutlaka su vardır. İslam bahçeleri renklidir ve tabiatın bir parçasıdır. Örneğin Uzak Doğu’daki bahçeler, bizim bahçelerimiz gibi değildir. Onların sadece çevresinde gezilir. Bizim bahçelerimiz hem estetik hem de işlevseldir. Millet bahçeleri de kendi kültürümüze uygun bir tasarıma sahip olmakla birlikte aynı zamanda işlevsel olmalıdır.
Son 30 yılda fidan sektörü oldukça ilerledi. Biz fidanları hem ithal ediyoruz hem de kendimiz üretiyoruz. Ancak burada yaptığımız bir hata var. Bu hata, piyasada bulunan, ucuz olan, bakımı az olan ya da moda olan bitkileri kullanmamız. Bir bakıyorsunuz Adana'da da Trabzon'da da aynı bitkileri kullanmışız. Örneğin topakasya denen bir bitki var. 10 senedir her kentin giriş ve çıkışında bu bitkiye rastlarsınız. Bu resmen milli bitkimiz oldu. Ama Türkiye'nin doğal bitkisi bu değil. Bundan kurtulmamız gerekiyor. Örneğin, boğazın simgesi erguvanlar, selviler ve fıstık çamlarıdır. Boğazda yapılacak bir düzenleme ile diğer bitkilerin yerine yine bu bitkiler ekilmelidir. Şu an botanikçilerin çoğu serzenişte bulunuyor. Kentlerimizin çoğunda yabancı uyruklu bitkilerin olduğunu ve bunun da kirliliği arttırdığından yakınıyorlar.
Düşünülen alanların hemen hemen hepsinde mimari bir alan var. Dolayısıyla öncelikle bu yapıların yok edilmesi gerekiyor. Bu alanların projelendirilmesi ve ihale aşaması en erken 7 aydan önce olmaz diye düşünüyorum. Bu bahçelerin hayata geçmesi bir yıl kadar sürebilir.
Bu bahçelerin bazıları kentlerin hemen yakınında ya da ormanlık alanlarda yer alıyor. Örneğin, Belgrad Ormanı’nı biz de bir kent parkı olarak sayabiliriz. 30'a yakın ülkede 80 küsür bahçe gezdim. Dünyadaki en büyük bahçe Rusya’daki Bitsevsky Parkı. Bunu ABD’deki Griffith Park takip ediyor. Bitkiler ve botanik bahçelerle ilgili çalışmalarıma devam ediyorum. Bahçe sayısını 100’e tamamladığımda bir de kitap çıkarmayı planlıyorum.
İngilizlerin kırsal alandaki bahçeleri bizim eski Osmanlı bahçelerine çok benziyor. Tarihte iki kültür arasında böyle bir etkileşim söz konusu olmuş olabilir. Endonezya'daki bahçeler de bizim yapacağımız bahçelere benziyor. Fakat bitki örtüsü tamamen değişik. Dolayısıyla oradan bir kopya alamayız. Biz kopyayı kendi kaynaklarımızdan kendi gravürlerimizden almalıyız.
Evet... İlçelerdeki yeşil alan miktarlarına baktığımız zaman Avcılar'da kişi başına 1.1, Bakırköy'de 10, Bahçelievler'de 3.8, Güngören'de 1, Bağcılar'da 0.7 metrekare olarak karşımıza çıkıyor. Yani ortalama olarak şu anda bahçenin yapılacağı yer bu bölgenin yeşil alanını ciddi anlamda arttıracak. Aynı durum Pendik ve Kartal için de geçerli. Şu an ülkemize genel olarak bakacak olursak en yeşil yerler Rize ve çevresi olarak karşımıza çıkıyor. Fakat burada da tarımsal yeşillik var. Yani çayın ve fındığın yeşilini görüyoruz. Bu kullandığımız yeşillik olmadığı için bize fayda sağlamıyor. Dolayısıyla kentlerimizin hepsinde böyle bir sıkıntı var. İnşallah millet bahçeleri bir moda olur ve diğer kentlerimiz de yapılır.
Peyzaj mimarları, jeologlar, biyologlar, iç mimarlar, inşaat mühendisleri... Kısaca bu işi en iyi şekilde yerine getirecek kimseler burada görev almalı. Antalya EXPO'da yanlış yapıldı. Burayı planlayanlar hata yaptı. Aynı hataya yeniden düşmeyelim.
