'Ses ve sessizlik tek bir harmandır. Önce ve sonra aynı yere birlikte varır…'
Çin edebiyatı ve felsefesinin başyapıtlarından Tao Te Ching / Daodejing / Tao Te King gibi farklı isimlerle anılan ama son tahlilde aynı kitap diyebileceğimiz Lao Tzu'nun Etkin Yol Öğretisi isimli, özdeyişlerden oluşan kitabının birkaç eski ve yeni baskısından söz edebiliriz.
İlki Muhaddere Nabi Özerdim'in Milli Eğitim Bakanlığı baskısı. Kitap Tao'yu bir 'izm' olarak ele almış ve 'Taoizm' başlığıyla yayınlamıştı. Tao'ya ve Tao felsefesine daha çok bir inanç biçimi olarak bakan kitap, derli toplu bir ilk ve tam çeviri olmak niteliğinde. Dikkatimizi çeken bir başka çeviri Osman Yener'in yine tam metin olarak 'Tao Te Çing' adıyla Anahtar Kitaplar'dan çıkan baskısı. Bu baskıda da Tao ve felsefesi hem bir inanç biçimi hem de bir felsefe olarak işlenmiş. Bir diğer dikkat çeken çeviri ise, Bursa'dan yayın yapan Biblos Yayınları'ndan çıkan, daha önce başka Çin kaynaklarını da çevirdiğini bildiğimiz Levent Özşar'ın titiz çevirisi. Münevver Özgen'in katkılarıyla çevrilen bu baskı, tıpkı Levent Özşar'ın daha önce çevirmiş olduğu 'İ Ching' gibi verilen emek anlamında söz etmeye değer bir başka Biblos kitabı niteliğinde. Tao Te Ching gibi alımlı ve okunası bir başyapıtın böylesine çokça çevirisinin olmasına şaşırmamak gerekiyor elbette, işte bunlardan bir başkası, yine tam metin olarak Yol Yayınları'ndan çıkan Ömer Tulgan çevirisi. Şimdilerde, Tao Te Ching'in en son Ocak 2013 tarihinde Notos Yayınları arasında çıkan yeni ve özenli bir çevirisiyle karşı karşıyayız. Notos Yayınları'nın titiz, temiz ve emek işi çevirisini ve öncelikle çeviriye büyük emek veren çevirmen Tahsin Ünal'ı tebrik etmek gerekiyor.Oldukça titiz ve özenli bir çeviri olarak elimize ulaşan Tao Te Ching, her şeyden önce çevirmen Tahsin Ünal'ın Çin dil(ler)i, fonetiği, çeşitleri, Çin yazısı, ve özellikle yazıresim bilgisi bağlamında kısa ve özlü biçimde vermiş olduğu Çin tarihine yönelik bilgiler dolayısıyla bile oldukça kıymetli bir içerik taşıyor. Kitabın bir başka ayırıcı özelliği olarak kapak ve iç desenlerde 1598-1652 yılları arasında yaşayan Çinli ressam Cheng Hongshou' ya ait desenlerin kullanılmış oluşunu da eklemeliyiz. Değerli çevirmen Tahsin Ünal; oylumlu bir deneme niteliğindeki giriş yazısına şöyle başlıyor: '(…) Burada, bu sayfada, bu satırlar aracılığıyla sana biraz söz etmeye çalışacağım Tao Te Ching/ Daodejing kitabı ve onun bir çeşit bilgisi ya da öğretisi olan Tao/Dao ben yazdıkça daha şimdiden anlamını yitirmektedir… Bu bakımdan lütfen ve öncelikle bana güvenme, hemen inanma, söyleyeceklerimi okur okumaz doğru belleme…' Çin dili ve Çin yazısı hakkında oldukça ciddi bir birikime sahip olduğunu gözlemlediğimiz Tahsin Ünal; Çin yazısının ve Çin dilinin temelde Tibet ve Birmanya (Myanmar) dilleri olarak iki farklı kökende geliştiğini ama hangi kökenden olursa olsun özellikle Çin yazısının Mandarin, Wu, Yue, Min Çincesi olarak, Çinceye özgü resim kökenli yazı karakteriyle yazıldığından bahisle, bu yazı biçimlerinin tümünün sembolik çizimler, ideogram'lar ya da logogram'lar olarak adlandırılan yazı karakterleri / Hanzi'ye dayandığını ve Hanzi'nin de bir çeşit resimyazı olduğunu belirtiyor.
Çevirmenin, Çin yazısının bu biçimi dolayısıyla da, bu karakterleri anlam ifade edecek şekilde doğru biçimde çevirmek mümkünse de fonetiğin, sesin ve resme yüklenmiş haldeki iç ahengin tam olarak ifade edilemeyeceğini söylemesi ise, Çince hakkında bugüne kadar ifade edilmemiş bir başka değerli bilgi niteliğinde.Notos'un Tao Te Ching çevirisinden, gerek bu kitabın ve gerekse LaoTzu'nun kesin birer isim ya da kimlik olamayabileceğini hatta belki İlyada ve Odyssea için Homeros'a atfedildiği gibi nesillere yayılan bir usta çırak ilişkisi-okulu geleneğinin kolektif kimliği olabileceğini öğreniyoruz. Değil mi ki, Çince de Lao, 'Muhterem', Tzu 'Üstad' anlamına gelirken Lao Tzu'da herhangi bir muhterem üstad ya da her devirde olagelen bir üstadlar silsilesine yönelik bir hitap biçimi olarak düşünebilir. Tao Te Ching en temelde tek ve büyük bir yol ile o yolu bulabilecek diğer tali yollara ilişkin bir bilgi kitabı. Tahsin Ünal'ın ifadesiyle; büyük 'T' ile yazılan Tao'ya küçük 't' ile ulaşmanın bilgisi demek bu. Bu anlamda Toa Te Ching'in tam olarak anlaşılabilmesi için bu öğretinin siyasallaşıp bir dine doğru evrilen biçimi olan Taoizm'den farklı bir biçimde düşünülmesi gerektiğinin de altını çizmeliyiz. Zira zaman içinde Lao Tzu'ya ve ondan sonra öğretiyi şekillendiren Chuang Tzu'ya tanrısallık atfederek Tao felsefesini Taoizm'e çeviren dinsel algının Tao düşüncesini oluşturan temel felsefeyi bulandırdığına yönelik tartışmaların varlığını da unutmadan okunması gerek bir kitap söz konusu.
Bildiğimiz kadarıyla Çin'de Tao düşünce ve felsefesinin ortaya çıkışı yoğun bir iç savaşın ülkeyi alt-üst ettiği bir döneme denk düşüyor. Söz konusu dönemde rağbette olan iki temel düşünce okulundan diğeri ise Konfüçyus Okulu. Tao'da ki iç derinliğe ve bireysel arınmaya rağmen Konfüçyüs düşüncesinin daha politik içerikli, düzen amaçlı bir öğreti olması uzun zaman bu iki okulun birbiriyle mücadelesine neden olmuş. O kadar ki kitabı okurken, doğal olaylar karşısında mücadeleden kaçınmayı ve müdahaleyi gereksiz sayan Tao düşüncesinin Konfüçyüs düşüncesiyle girişmiş olduğu bu mücadeleye şaşırmamak elde değil.
Tao felsefesine göre kâinat ruhlarla doludur ve esas olan da insanın kendi deneyimleri ile bu ruhsallığı yakalaması ve yaşamasıdır. Bunu dışında doğanın dengesine müdahale anlamına gelen istek, arzu, hırs ve şan şöhret arayışı anlamsız ve değersiz girişimlerdir.
Konfüçyus düşüncesinin müdahaleci, kural koyucu, siyasal yapısına rağmen sürekli olarak bir iç terbiyeyi esas alan Tao felsefesi kötülüğün ve iyiliğin kaçınılmaz birlikteliğini 'Yin ve Yang'ın yaratıcı güçler olarak birlikte var olduklarını öne sürerek şöyle der: 'Herkesin güzelliği fark edebilmesinin sebebi, çirkinliğin de var olmasıdır. Herkesin erdemi fark edebilmesinin sebebi, günahın da var olmasıdır. Yaşam ve ölüm birlikte meydana gelirler; zor ve kolay, uzun ve kısa, yüksek ve alçak… Bütün bunlarla birlikte var olurlar. Ses ve sessizlik tek bir harmandır. Önce ve sonra aynı yere birlikte varır…'
Tao Te Ching
Lao Tzu
Notos Yayınları
2013
151 sayfa
