Pamukkale Ünversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Osman Mutluel
Güzellik duygusu, insanla birlikte var olan bir olgudur. Ancak her insanda farklı bir şekilde ortaya çıktığı için genel olarak tanımlanması neredeyse mümkün değildir. İnsanda var olan bu duygu sebebiyle ilahi kitaplar da insanın bu duygusuna hitap eden bir üslupta gönderilmiş olması, insandaki güzellik duygusunun önemini anlatması açısından da son derece önemlidir.
İşte Kur’an’ı bu yönü ile ele aldığımızda, Kur’an’ın özellikle kendisine inanan insanlara vermek istediği estetik algıyı şu şekilde sıralamak mümkündür.
İslam estetiğinin ortaya çıkmasında başvurulacak ilk kaynak elbette ilahi kitabımız olan Kur’an’dır. Bu anlamda “biz insanı en güzel biçimde yarattık” (Tin, 95/4) ayeti, aynı zamanda insandaki güzellik duygusunun da yaratılıştan verildiğinin bir işareti olarak görmek gerekir. Çünkü güzellik duygusuna sahip olmayan bir insanın yaratılışındaki güzelliği eksik olacaktır.
Kur’an, estetiği sadece bu dünyaya ait bir aktivite olarak ele almaz. O, estetiği aynı zamanda ahiretin bir anahtarı olarak ele alır. Çünkü halis niyetle, güzel yapılan her türlü aktivite aynı zamanda güzel bir karşılık içerir. Bu güzel karşılık hem bu dünya hem de ahiret için geçerlidir.
Kant estetik anlayışının aksine Kur’an estetiğinde, güzel olarak ifade edilen şeyler, sadece güzel olduğu için güzel değil aynı zamanda insanlara ve diğer tüm canlılara faydalı, yararlı, uygun olduğu için güzeldir.
Kur’an, ontolojik anlayışı çerçevesinde varlıkları, Yaratan ve yaratılan varlık olarak iki ana kategori çerçevesinde ele alır. Yaratan varlık Allah’tır. Bu açıdan ele aldığımızda Allah hem varlıkları yaratan hem de yarattığı varlıklardaki estetik duygunun kaynağıdır. Dolaysıyla insandaki güzellik duygusunun kaynağı ve var edicisi Allah’tır. Başka bir deyişle Allah hem mutlak güzel hem güzelliği yaratan ve hem de insandaki güzellik duygusunu yaratan varlıktır.
Kur’an’a göre güzelliğin kaynağı ve gerçek anlamda sanatçı Allah’tır. Çünkü gerçek sanatçı olmanın ilk kuralı canlı varlık yaratabilmektir. Dahası varlığı yaratırken örnek, model kullanmadan, alıştırma yapmadan yaratmaktır.
6. Kur’an, estetiği, zihni bir içerik olarak ele almaz. Çünkü zihni estetik, insanı, sanat eserleri ile sınırlı, maddi bir dünya içine hapseden bir yaşam ortaya koyar.
Kur’an, insanlarda dini güzelliklerin oluşabilmesi için ilk yapılması gereken şeyin, ruhi temizlik olarak da algılanabilecek olan, şirkten kurtulmak ve tevhit inancını kabul etmek olduğunu belirtir. Bu anlamda tevhit inancından sonra insanda dini güzelliklerin gelişebilmesinin ikinci aşaması, ibadetlerdir. İbadetler yoluyla inanan insanlar, günlük, haftalık, aylık, yıllık ve ömründe bir defa olmak üzere icra edilen çeşitli ibadetler yoluyla, hayatını güzelleştirerek kendini kötülüklerden ve çirkinliklerden korur.
Diğer taraftan Kur’an’a göre, kendisine potansiyel olarak verilen güzellik duygusunu yeterince geliştirememiş olan insanlar, İslam dinini anlama ve yaşamada çeşitli sorunlarla karşılaşırlar. Çünkü hem inanç boyutunda hem ibadet boyutunda ve hem de diğer varlıklarla ilişkilerde, insanın gerekli estetik duyguyu yakalaması, estetik duygunun gelişimi ile ilgili olduğu bir gerçek olarak ortaya çıkar.
