Türk edebiyatında özel mektupların herhangi bir yazı veya kitap içinde yahut bir kişiye ait toplu olarak yayımlanması Batılılaşma süreciyle başlamıştır der Orhan Okay. Bu anlamda; Ebüzziyâ Mehmed Tevfik'in, Âkif Paşa, Şinâsi'nin ve Nâmık Kemal'in değişik kişilere yazdıklarına, edebî bir değer atfedilerek veya belge kabul edilerek yayımlanan ilk özel mektuplar olarak bakılır.
Mektup meraklıları için özel bir tür. Çünkü yazara ve döneme dair birçok ayrıntıyı içerir. Sâmiha Ayverdi'nin mektupları da diline hayran bırakacak bir hâtırattır aslında. Mustafa Kara'nın, onun eserlerinde öne çıkan hususlardan “dil şuuru”na özelikle dikkat çekmesinden anlayabiliriz bunu. Tarihe tanıklık etmesi, dönemi aydınlatması ile yakın dönem biyografisi ve içerdiği tavsiyelerle önemini koruyor Ayverdi'nin Mektupları. Sağlığında büyük bir özenle muhafaza ettiği mektuplar, 1993 senesinde Ayverdi'nin vefatının ardından Ayverdi Enstitüsü tarafından arşivlendi. Şimdiyse; Ayverdi'nin de kurucusu olduğu, önceleri dernek olarak kurulan sonra vakıflaşan Kubbealtı Cemiyeti'nin uzantısı Kubbealtı Neşriyat tarafından yayımlanıyor.
Mektuplarda, farklı coğrafya ve hayatlardan gelmiş üç kadının; Safiye Erol, Sofi Huri ve Nezihe Araz'ın duygu düşünce, günlük kaygılar, çalışmaları, seyahatleri Samiha Ayverdi ile dostluklarını, samimiyetlerini okuyoruz. Sâmiha Ayverdi kendisine gelen mektupları 'Mektuba cevap vermemek, selâm verenin selâmını almamaktır' sözü gereğince cevaplandırmış, zamânının önemli bir kısmını bu işe ayırmış olsa da Ayverdi'ye yazılmış mektupların karşılıkları ne yazık ki yok. Ayverdi her zamanki özeniyle kendisine yazılmış mektupları korumuş ama yine de kitapta, Ayverdi'nin Nezihe Araz'a yazdığı üç mektubu okuyabiliyoruz ancak.
Kitabı hazırlayan Samiha Uluant Ataman, onca çabaya rağmen Ayverdi'nin mektuplarına ulaşmanın mümkün olmadığını belirtiyor. Sâmiha Uluant Ataman mektup yazarlarının tek tek portresini çiziyor, yazarlar hakkında verilen bilgiler kitabın önemini ayrıca arttırmış.
Ortodoks bir Arap kızı olan Sofi Huri çocukluk ve gençlik yıllarını Antep'te ailesi ile geçirmiş. İyi bir eğitim hayatı, sıkı çalışma dönemi ve birçok esere imza atmış. Samiha Ayverdi ile tanışması 1940'lı yılların sonlarına denk geliyor. Uzun yıllar İstanbul'da yaşayan Huri'nin, mektuplardan anladığımız kadarıyla, 70'lerin ortasında Atina'ya dönmek zorunda kalmasıyla ayrılık başlayacaktır. Bunun üzüntüsü mektuplarda geçiyor. Sofi Huri 1983'te 86 yaşında Atina'da vefat ediyor.
Samiha Ayverdi'nin “Bir hikâye yazsam onu mevzu seçerdim; bir efsane donatsam, onu alır işlerdim. Zira o şiir de olur, masal da olur” dediği Keşanlı İkbal Hanımın kızı Safiye Erol, Rumelili bir aileye mensup. 1902'de Edirne'de doğuyor. 15 yaşında Almanya'ya tahsil için gidiyor Erol. Ardından Münih'te felsefe ve edebiyat eğitimi ve İstanbul'a dönüş. Çeşitli gazete ve dergilerde yazdıktan sonra ilk eserler... 1948 senesi Samiha Ayverdi ile yollarının kesiştiği zaman. 1964 yılında vefat eden Safiye Erol için, Ayverdi arkasından birçok yazı yazacaktır. Maalesef 2000'li yıllarda unutulmuştu Safiye Erol, Kubbealtı Neşriyat yeniden kazandırdı onu bize.
Nezihe Araz ve Ayverdi'nin dostluğu ise uzun yıllar sürüyor ancak çeşitli nedenlerle birbirlerinden uzaklaşıyorlar, kopuyorlar; yani bu dostluk diğerlerinden farklılık içeriyor. Araz'ın mektupları 40'lı yılların sonları ve 50'li yılların ilk yarısına ait. 1920 yılında Konya'da doğan Araz da birçok çalışmaya imza atmış değerli isimlerden. Ankara üniversitesi Felsefe mezunu. Doktora için İstanbul'a gittiğinde 28 yaşında. Bu sırada Ayverdi ile abla kardeş gibi oluyorlar ancak 1964 senesinde bir soğukluk giriyor aralarına. 70'li yıllarda gazetecilik ve yazarlığın yanına bir de tiyatro yazarlığı ekleniyor Araz için. yoğunluk, Çalışma temposu içinde geçen bir hayattan sonra 2009 yılında vefat edecektir.
Üç yazarın Samiha Ayverdi'ye mektuplarını okurken döneme ve ilişkilerine daha çok değmiş oluyorsunuz. Kitabı hazırlayan Sâmiha Uluant Ataman diyor ki; “Bu kitap; bambaşka coğrafyalardan ve kültürlerden gelip yolları birbiriyle kesişen ve hayatlarının bir dönemini aynı duygu ortaklığı içinde paylaşan üç kadın yazarın, Sâmiha Ayverdi'ye yazdıkları mektupları ve dostluklarının
hikâyesini içermektedir.”
1905 yılında İstanbul'da dünyaya gelen Ayverdi, ilk kitabınıi 1938 yılında yazar. Kırktan fazla eseri olan Ayverdi roman ve hikâye yazarak başladığı edebî hayatına tarihi ve sosyal içerikli biyografi, hatıra, mektup, makale türünde eserlerle devam edecektir.
Yaşadığı devrin birçok aydınına, şairine, yazarına kendisini kabul ettirmiş ve hayranlık uyandırmış bir düşünürdür Ayverdi. Mesela; Enis Behiç'ten Necip Fazıl'a, Nihad Sâmi'den Ali Nihad Tarlan'a pek şahsiyet 1950'lerden itibaren tanınmaya başlayan Ayverdi hakkındaki olumlu hislerini belirtmişlerdir. Yazdığı onlarca roman, biyografi ve ilmî eserleri ile tarih bilincini, millî ve manevî hisleri okurlarına bıkıp usanmadan anlatan, tecrübî bilgilerini paylaşmaktan geri durmayan Sâmiha Ayverdi'nin; Samiha Uluant Ataman tarafından hazırlanan, Kubbealtı Neşriyat tarafından basılan “Mektuplar”ı analiz ettik. Bu eseri okumak bir anlamda tarihe tanıklık etmektir. Çünkü Ayverdi eserleriyle bizi kendimize döndüren, bizi biz yapan bir isimdir. Onun hakkında eserlerinin ana konusu : “Tasavvuf, tarih şuuru ve medeniyet inşası, İstanbul” olan bir insandır deniyor, bu da hepimiz demek değil mi aslında?
• • •
Mektuplar-5
Sofi Huri, Safiye Erol ve Nezihe Araz'dan Samiha Ayverdi'ye Mektuplar
Kubbealtı Neşriyat
2016 Ekim
168 sayfa
