Gerçek bir yazar, daima okuyucusunu şaşırtabilendir. Franz Kafka'nın hikaye, roman, günlük ve mektupları, her okuyucusunu ayrı ayrı şaşırtacaktır. Örneğin 'Kafka'nın romanlarını okudum, artık Kafka'yı anladım' demek mümkün değildir. Kafka'nın romanlarını okuyup, Kafka hakkında ve onun romanlarıyla ilgili bir fikre sahip olunur; daha sonra mektupları okunduğunda bu fikir ve intibalar çürüyecektir, boşluğa düşecektir. Her iyi yazar, okuyucusunu her yeni metninde şüpheye düşürür. Bu şüphe yazarın ele avuca sığmamasından, kaleminin ve zihninin kıvraklığından kaynaklanır. Çünkü her iyi yazar, çağının özelliklerini taşır. Ve hiçbir çağ, hiç kimse tarafından bütünüyle yansıtılamayacağı gibi kavranamaz da.
Bu şaşkınlığa Kafka'yla ilgili yazılan metinleri okuduğumuzda da uğrarız. Her okuyucuda farklı anlamları çağrıştırmayı başarabilen ender yazarlardandır Kafka. Üç kişi oturup Dava'yı okusalar ve hakkında konuşsalar, eminim çok farklı cümleler kuracaklar. Üç kişi de Dava'dan ayrı ayrı anlamlar çıkaracak. Öyle olunca, Kafka'yla ilgili yazılan makale veya kitapların da ayrı anlam ve yorumlar taşıması normal. Bu, Kafka külliyatının zenginlik ve uçsuz bucaksızlığını gösterir. Her yeni okuyucuda yeniden üretilen ve anlamlandırılan bir külliyat.
Bu özelliğinden dolayı Kafka edebiyatta modern dönemin merkez isimlerinden birisi olmuştur. Kafka'yla ilgili yazılan Türkçe makalelere baktığımızda Almanca veya Fransızca yazılmış bir makalede olmayacak yorumlarla karşılaşılır. Kafka'yı Türkçe çevirisinden okuyanlar, birincisi çevirmenden -Kafka'nın dili ve üslubu; anlatılanların netleştirilip bulandırıldığı noktalar göz önünde bulundurulduğu zaman ayrı bir anlam ifade edecek derecede önemlidir-, ikincisi kültürler arası farklılıklardan kaynaklanan güçlüklerle uğraşmak zorundadır. Bunları göz önünde bulundurmayıp direkt Kafka'nın metinleriyle uğraşmak da bir yöntemdir ve bireyseldir. Fakat bu yöntem takip edildiğinde, Kafka metinlerinin neye karşılık geldiği ve onlardaki anlam katmanları elden kaçırılabilir. Bu durumda okuyucu yalnızca Kafka'nın sembolik denilebilecek anlatımlarından, kendi anlam dünyasına, bireysel yorumlar devşirir. Bu yorumlar o okuyucu dışında kimseyi bağlamaz.
Reiner Stach da Kafka okuması yapıyor. Doğrusu hiçbir biyografi çalışması ele aldığı yazarı bütünüyle doğru bir şekilde yansıtamayacağı gibi, tamamen yanlışlıklarla dolu da olamaz. Bu yüzden biyografiler önemli. Hem bilgi edinilebilecek kaynaklar olması hem farklı okuma ve yorumları göstermesi hem de düşündürmesi açısından. Fakat Reiner Stack profesyonel bir çalışma ortaya koymuş. Yalnızca kendi anlam dünyasındaki Kafka'yı yazmakla yetinmemiş. Kafka'nın yaşadığı dönemde ne anlam ifade ettiğini, neler düşünüp hissettiğini, eserlerinin ortaya çıkmasını, ailesini, arkadaşlarını ve aşklarını didik didik edercesine araştırmış. Ayrıntılara öyle bir dalmış ki eserin yazım aşaması uzamış.
Kafka'nın hayatına dair ayrıntılara ulaşmak pek mümkün değil. Neden? Çünkü onun hayatına dair, ciltler tutan günlükleri ve mektupları dışında çok kaynak yok. Kafka'nın içinde bulunduğu edebiyat ortamı, onun kişiliğini ve hayatını yazacak, eserlerini değerlendirecek yazarlardan mahrum. Bu yüzden Stack, Kafka'yı yine kendi yazdıklarından yola çıkarak tanımak ve araştırmak gibi kısıtlı bir alan içinde çalışmış. Kısıtlı bir alan çünkü; kişiyi yalnızca kendi yazdıkları üzerinden araştırmak ve tanımak ne kadar mümkün? Bu çalışma doğru düzgün bir şekilde yapıldığında, o kişiyi ne kadar yansıtabilir?
Soruyu şu şekilde tekrarlayacak olursak, neyi kastetmeye çalıştığımız netleşir: 1- Aynaya bakmadan kendini göremeyen insan, kendini ne kadar ve nasıl tanıyabilir? 2- Bir dilin sınırları hesaba katıldığında kişi kendini ne kadar ve nasıl anlatabilir? 3- Roman, hikaye, günlük ve mektuplarındaki Kafka'yla gerçek hayattaki Kafka birbirinin aynısı mıdır, ne kadar aynısı olabilir? Bir biyografi yazarı için bu sorular, cevaplandırılması gereken cinstendir. Stach bu tür engellerin ve muğlaklıkların farkında bir biyograf. Bu engellerin tamamen aşılamayacağını da biliyor. Öyle olunca, bir; yaşayan, nefes alan Kafka varmış. İki, Kafka bu yaşayan ve nefes alan Kafka'yı, günlük ve mektuplarında -yani dilin sınırları içinde- ister istemez tekrar kurgulamış. Üç, yeniden kurgulanmış Kafka, biyografi yazarı tarafından, aydınlatılmaya ve anlamlandırılmaya çalışılmış. Öyleyle yine postmodern bir durum karşısındayız: Hakikatle değil gölgelerle uğraşıyoruz.
Kafka söz konusuysa onu ifade edecek en iyi kelime 'gölge'dir. Stach bu gölgenin peşinde. Mektup ve günlükler içinde dolaşıp duran; bazen bir filozof, bazen bir sanatçı, bazen de hiçliğe karışmak isteyen yüzlerce gölge. Fakat Stach iki ciltlik, yoğun eserinde, bu gölgelerin peşinde yöntemsiz bir şekilde dolaşmaz. Onun en merak ettiği nokta: Kafka roman ve hikayelerini nasıl yazmıştır? Kafka'nın roman ve hikayelerini ortaya çıkaran etkenler nelerdir? Stack sorularına cevap ararken metin çözümlemeleri yapar. Kafka'nın günlük ve mektuplarına uygulanan çözümleme yöntemi, onlardaki birçok kapalı veya belirsiz alanı aydınlatır. Kitap isimleri Stach'ın niyet ve yöntemini belli ediyor: Kafka I: Karar Yılları ve Kafka II: Kavrama Yılları. Karar Yılları'nda Kafka'yı, yazmaya iten nedenler -aile, aşk, kadın, arkadaş, iş hayatı, Yahudilik- ve bunlar arasındaki bağlantılar araştırılırken, Kavrama Yılları'nda tüm bunların anlamları ve Kafka'nın hayatında neden olduğu dönüşümler mercek altına alınır.
Kafka I: Karar Yılları
Reiner Stach
Türkçesi: Sezer Duru
Sel Yayınları
Mayıs 2013
660 sayfa
*
Kafka II: Kavrama Yılları
Reiner Stach
Türkçesi: Sezer Duru
Sel Yayınları
Mayıs 2013
710 sayfa
