Büyük İslâm mucidi El- Cezerî'nin yaptığı ejderli bronz kapı tokmaklarıyla anılan Cizre Ulu Camii, bazı araştırmacılara göre İslâmiyet'in Anadolu'ya ilk girdiği 7. yüzyılda kiliseden camiye dönüştürülmüş. Abbasiler döneminde tamir edilmiş. 1160 yıllarında bir Türk devleti olan Zengiler'in Atabeyi Kasım Mahmud Sencer Şah tarafından yeniden inşa ettirilmiş. Kare plânlı prizmatik bir kaide üzerinde aşağıdan yukarıya doğru daralan silindirik gövdeli ve konik külâhlı minaresi ise 1155 yılıyla tarihleniyor. Medrese odalarıyla çevrili avludan, enine dikdörtgen plânlı, mihrap önü kubbeli camiye yedi adet kapıyla geçiliyor. Hepsinin üzerinde birer kitabe bulunan bu kapılardan ortadaki diğerlerinden daha yüksek ve geniş tutulmuş. Zengiler döneminde sert ahşaptan yapılan ve üzeri tunç plakalarla kaplanan bu kapı, 1970'li yıllara kadar üzerindeki Orta Asya geleneğinden gelen çift ejderli ve aslan başlı bronz kapı tokmaklarıyla ziyaretçilerini karşılamış. Sibernetik ve otomasyonun atası olan büyük İslam mucidi Cezerî tarafından yapılan bu tokmaklardan birisi 1969 yılında Danimarka'ya kaçırılmış. Bunun üzerine kapı yerinden sökülüp geriye kalan diğer tokmağıyla birlikte İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi'nde korumaya alınmış. Çalınan tokmak halen Danimarka- Kopenhang'da bütün Batılılar gibi hırsızlık malı biriktiren bir sanatseverin (!) koleksiyonunda sergileniyor. Diğeri de kapıyla birlikte İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi'nde sergileniyor.
Enine dikdörtgen plânlı, mihrap önü kubbeli caminin güney ve batı cepheleri.
Avlu revağından şadırvan ve minareye bakış.
1155 yılıyla tarihlenen kare plânlı prizmatik bir kaide üzerinde aşağıdan yukarıya doğru daralan silindirik gövdeli ve konik külâhlı minare.
Camiye açılan yedi kapının üzerinde de farklı kitabeler yer alıyor.
Avludan camiye açılan ortadaki kapı diğerlerinden daha yüksek ve geniş tutulmuş. Bu kapı 1970'li yıllara kadar orijinal çift kanatlı, çifte ejderli bronz kapı tokmaklarıyla ziyaretçilerini karşılıyordu. Tokmağın biri çalınınca kapı yerinden sökülüp İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi'nde korumaya alındı.
Daha önce bronz kapı kanatlarının bulunduğu taç kapı sövelerinden detay.
1976 yılından beri İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi'nde sergilenen özgün kapı.
Orta Asya- Selçuklu ejder figürlerinin tipik bir örneği olan iki başlı ejder ve aslan figürlerinden yapılmış kapı tokmağı. Çifte ejder kötülükle savaşı, ortadaki aslan başı da güç ve kudreti sembolize ediyor.
Orta Asya geleneğinden gelen ejderha figürlü kapı tokmağı, sanat tarihimiz açısından önemli bir yere sahip. İki ejderin ortasında bir aslan başından meydana gelen kompozisyona sahip kapı tokmakları, sibernetik ve otomasyonun atası olarak bilinen Müslüman mucit el- Cezeri tarafından yapılmış.
Cami, enine dikdörtgen plânlı ve mihrap önü kubbeli olarak inşa edilmiş.
Cizre Ulu Camii hariminde 26 taş paye bulunuyor. Bunlardan mihrap önü kubbesini taşıyan 6 tanesi çifte paye şeklinde tasarlanmış.
Caminin silindirik taş payeleri.
Mihrap önü kubbesi ve sonradan yapılan mihrap ve minber.
Mukarnas tromplu mihrap önü kubbesi.
Cami hariminden bir görünüm.
