Türkiye’ye yepyeni bir anayasa ve hükümet modeli getirilmesini öngören 18 maddelik paket, referanduma sunuldu. 48 milyon vatandaşın gittiği referandum sandığından yüzde 51,3 oranında evet çıktı. 18 maddelik değişikliği öngören referandumun Türkiye'den onay almasıyla birlikte bağımsız yargı sisteminden çift başlılığın giderilmesine kadar pek çok yenilik hayatımıza girecek.
18 madde kapsamında yapılan en önemli değişiklik milletvekili seçilme yaşının 25’ten 18’ inmesi. Siyaset arenasında daha genç seslerin yükselmesini sağlayacak bu girişim ile siyasete daha farklı bir bakış açısı katılması planlanıyor. Anayasa maddesine bizzat Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından konulan bu değişiklik, "Seçebilenler aynı zamanda seçilebilmelidir" düsturuyla kamuoyunda da karşılık bulmuştu. Referandum sonuçlarıyla birlikte, gençlere vekillik yolu açılmış oldu.
Milletvekili sayısını 550’den 600’e çıkarmayı öngören düzenleme ile vatandaşların mecliste temsiliyet oranı da arttı. Vatandaşların kendi ilinde daha fazla temsilciye sahip olmasını öngören değişiklikle, Avrupa standartlarına bir adım daha yaklaşıldı.
Değişikliğe sunulan 3’üncü madde ışığında milletvekillerine daha fazla görev verildi. Özellikle kanunların hükümet değil, milletvekillerince teklif edilmesi, muhalefet milletvekillerinin da söz söylerliğini artıracak. Meclis’te hazırlanıp kabul edilen kanunu Cumhurbaşkanı’nın geri göndermesi durumunda da son söz Meclisin olacak. Aynı maddede ayrıca, hükümet yetkililerine verilen yazılı bir soruya 15 gün içinde dönüş yapılması zorunluluğu da getirdi. Hiçbir hususun cevapsız kalmayacağı meclise ilk kez HSYK için üye seçme hakkı da tanınıyor.
Seçim sürelerini belirleyen 4’üncü maddede yapılacak değişiklik sayesinde cumhurbaşkanlığı ve meclis genel seçim süresi 4’ten 5’e çıkarıldı. Meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin aynı gün yapılması, ABD’de yaşanan bütçe sıkışıklığı gibi sorunların Türkiye’de yaşanmaması için büyük bir kolaylık sağlıyor. Halkın gündemini sürekli seçim maratonuyla meşgul etmeyecek yeni sistemle birlikte, erken seçim ve krizler bitecek, yerine ise 5 yıllık istikrar ve uzlaşma kültürünün hakim olduğu bir sistem gelecek.
11. maddede yapılan değişiklikle birlikte TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi durumunda cumhurbaşkanı bir kez daha aday olacak. Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen meclisin ve cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar devam edecek. Bu şekilde seçilen meclis ve cumhurbaşkanının görev süreleri de 5 yıl olacak. 12’inci madde kapsamında OHAL ilan edebilme yetkisi cumhurbaşkanına verildi. OHAL ilan edilme kapsamları afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinin yanı sıra savaş, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi olarak belirtildi. Anayasada seferberlik, ayaklanma, vatan veya cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten ve dışta tehlikeye düşüren yaşanması halinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde OHAL ilan edilebilecek.
Cumhurbaşkanı ve meclis arasında yaşanacak herhangi bir uyuşmazlık durumunda seçimi yenileme kararı verilebilecek. Ayrıca iki kurumdan herhangi biri seçim yenileme kararı alırsa, iki seçim yine aynı anda gerçekleşecek. Milletin doğrudan seçtiği cumhurbaşkanı, aldığı kararlardan dolayı hem siyasi hem de hukuki olarak sorumlu olacak. Aynı maddeyle ülkemizde partili cumhurbaşkanı düzenlemesi hayata geçmiş oldu. Ülke menfaatleri sözkonusu olduğunda farklı partilerle istişare edecek olan cumhurbaşkanının bir partiye bağlı olması, istişarelere engel olmayacak.
Referanduma halkın onayına sunulan 13’üncü maddede ise disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak. Ancak savaş halinde asker kişilerin görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilecek.
HSYK’da değişikliği öngören 14’üncü madde kapsamında ise HSYK’nın adı Hakimler ve Savcılar Kurulu şeklinde değişiyor. Kurulun üye sayısı 13, daire sayısı 2 olacak. Kurula Adalet Bakanı başkanlık edecek ve Adalet Bakanlığı Müsteşarı da kurulun tabii üyesi olarak görev yapacak. Öğretim üyeleri ile avukatlar arasından seçilen üyelerden, en az birinin öğretim üyesi ve en az birinin de avukat olması istenecek. Üyeler, 4 yıl için seçilecek. Süresi biten üyeler bir kez daha seçilebilecek.
Bütçe faaliyetlerini kapsayan 15’inci maddeyle kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışında kamu tüzel kişilerin harcamaları yıllık bütçelerle yapılacak. Cumhurbaşkanı tarafından mali yılbaşından en az 75 gün önce hazırlanacak bütçe teklifi, TBMM’ye sunulacak. Bütçe Komisyonu’nda görüşülecek bütçe teklifi, 55 gün içinde Genel Kurul’da görüşülerek karara bağlanacak. Bütçe eğer verilen sürede yürürlüğe konulamazsa, geçici bütçe kanunu devreye konacak. Ayrıca yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar, kurumların çalışmasını hızlandırmak için önceki yılın bütçesi uygulanacak.
9’uncu maddeyle Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşüp, üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verecek. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı yeniden seçim kararı alamayacak. Ayrıca Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erecek.
Cumhurbaşkanı seçildikten sonra bir veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atanmasını öngören 10’uncu maddeyle cumhurbaşkanı yardımcılığı sistemi geldi. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde 45 gün içinde yeni cumhurbaşkanı seçilecek. Yenisi seçilene kadar makama, cumhurbaşkanı yardımcısı vekalet edecek. Bu maddeyle devletin yönetiminde herhangi bir aksaklığın yaşanmasına engel olunacak.
Anayasanın 8’inci maddesi doğrultusunda üst düzey yöneticiler cumhurbaşkanlığı tarafından atanıyor. Yeni yönetim işbaşına geldiği andan itibaren, süratle kendi ekibini kurmasını öngören maddeyle, atamalardaki bürokratik gecikmeler de ortadan kalkıyor. Performansa dayalı görev değişikliklerinin de hızlıca yapıldığı sistem sayesinde, ehliyet ve liyakat da ön plana çıkıyor.
Referanduma sunulan 18’inci maddeye göre, “Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesileceğine” dair hüküm kaldırılacak. Ayrıca mevcut anayasada bulunan Bakanlar Kurulu, sıkıyönetim, tasarı, KHK, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ibareleri de kaldırılacak. Bu ibarelerin kaldırılmasına dair değişiklikler de TBMM ve cumhurbaşkanı seçimleri sonucunda cumhurbaşkanının görevi başladığı tarihte yürürlüğe girecek.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemiyle birlikte çiftbaşlılık ortadan tamamen kalkacak. Şu an Bakanlar Kurulu’nda olan kararname çıkarma yetkisi hükümetin başı olan cumhurbaşkanına devredilecek. Cumhurbaşkanı idari düzenlemeleri yapıp, kararnameler çıkaracak yetkilere sahip olurken, temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar ve ödevler konusunda kararname çıkaramayacak. Çıkarılan kararnameler kanunlarla çeliştiğinde, üstünlüğü gereği kanun hükümleri uygulanacak. Meclis’in aynı konuda kanun çıkarması durumunda kararname hükümsüz hale gelecek.
