Stanley Kubrick'ten sonraki EN İYİ AMERİKAN YÖNETM
alimuratg@yahoo.com
HAYAT AĞACI (The Tree of Life)
Yapım Yılı ve Ülkesi:
2010, ABD yapımı
Türü ve Süresi:
Aile odaklı drama, 139 Dakika
Yapım Bütçesi:
(Tahmini) 32 milyon Amerikan Doları
Gösterim Formatı:
35 mm standart sinema filmi
Perdedeki Resim Formatı:
1.85:1
Ülkemizde Gösterime Sunulan Kopya Sayısı:
11
Yönetmen:
Terrence Malick
Senarist:
Terrence Malick
Görüntü Yönetmeni:
Emmanuel Lubezki
Özgün Müzik Bestecisi:
Alexandre Desplat
Kurgucular:
Hank Corwin, Jay Rabinowitz, Daniel Rezende, Billy Weber, Mark Yoshikawa
Yapım Tasarımcısı:
Jack Fisk
Sanat Yönetmeni:
David Crank
Set Dekoratörü:
Jeanette Scott
Kostüm Tasarımcısı:
Jacqueline West
Makyaj Tasarım Ekibi Şefi:
Darylin Nagy
Saç Tasarım Ekibi Şefi:
Kelly Nelson
Oyuncuları:
Brad Pitt (Bay O'Brien), Jessica Chastain (Bayan O'Brien), Hunter McCracken (Jack O'Brien-Küçüklüğü), Sean Penn (Jack O'Brien-Erişkinliği), Joanna Going (Jack O'Brien'in karısı), Tye Sheridan (Steve O'Brien), Laramie Eppler (R.L. O'Brien), Fiona Shaw (Büyükanne), Kelly Koonce (Peder Haynes), Will Wallace (Mimar), Cole Cockburn (Harry Bates), Brayden Whisenhunt (Jo Bates)
İthalatçı Şirket:
Fida Film
Dağıtıcı Şirket:
Tiglon Film
İçerik Uyarıları:
Her yaş grubundan izleyici için uygun bir yapımdır. Ancak, içerdiği duygusal öğeler ve metaforlarla bezenmiş durağan anlatımı nedeniyle, küçük sinemaseverlerin kendilerini (anlatımın çetrefilli ilerlediği bölümler hakkında) aydınlatacak erişkin bir refakatçi eşliğinde izlemesinde yarar bulunmaktadır.
Ailece izlenebilir mi?
/ EVET
Yeni Şafak-Sinema Puanı:
* * * *
::::::::::::::::::::::::::::
FİLMİN KONUSU:
1950'li yılların başı… Amerikan donanmasında teknisyen subay olarak görev yapan
Bay O'Brien
, kırılgan eşi ve üç erkek çocuğuyla birlikte
Waco-Teksas
'ta tipik bir orta sınıf hayatı sürmektedir. Gençliğinde hep iyi bir müzisyen olmayı hayâl etmiş, fakat hayatın kendisini savurduğu son noktada bu hayâlinden oldukça uzaklara,
ordu
gibi sanatla bütünüyle ilişkisiz bir kurumun tam orta yerine düşmüş durumdaki
O'Brien
,
“baştan aşağı kocaman bir kayıp”
olduğunu varsaydığı hayatının acısını zaman zaman eşi ve çocuklarından çıkarmaktadır.
Oysa,
Bayan O'Brien
bu anlamda kaderiyle çok daha uyumlu ve mütevekkil bir görünüm sergilemektedir. Oğulları büyüdükçe onlarla kocası arasında daha bir sıklıkla kalmaya başlayan bu iyi niyetli kadın, kendisine teslim olduğu kaderin en ağır imtihanlarından birini de ortanca çocuğunun henüz
19
yaşındayken
(muhtemelen
Kore
'de)
hayatını kaybetmesi haberini alınca yaşar. Bir postacının ordu yazışmalarında kullanılan sarı zarflardan birinin içinde getirdiği o acı haber, yalnızca
Bayan O'Brien
'ı değil, hayata hep bardağın boş tarafından bakmayı alışkanlık hâline getirmiş
Bay O'Brien
'ı da derinden sarsacak, kocaman bir harcanmışlığı temsil ettiğine inandığı ve sürekli yakındığı varlığının, kurduğu aile içindeki anlamını ta en baştan sorgulamasına yol açacaktır.
O'Brien Ailesi
'nin fertlerinin bu beklenmedik kaybın ardından hayat ve ölüm üzerine giriştikleri yoğun sorgulamalar katlana katlana onlarca yılı aşar; babasıyla her gencin yaşadığı didişmelerin tezgâhından geçerek büyüyen, sancılı bir çocukluğun ardından da ünlü bir mimar olan büyük oğul
Jack
'ın bugünlerine kadar yansır. Ancak,
Jack
sonunda aradığı cevapları bularak çalkantılı ruhunu sükûna kavuşturmayı başaracaktır.
::::::::::::::::::::::::::::
Uzun zamandır, hattâ net bir tarih vermek gerekirse
Coen Kardeşler
'in
“İhtiyarlara Yer Yok”
undan
(No Country for Old Men, 2007)
bu yana izlediğim hiç bir yabancı film, beni böylesine ağır bir şekilde hırpalamamıştı.
Tamam; Amerikan bağımsız sinemasının en parlak yıldızlarından senarist-yönetmen
Malick
'i onlarca yıldır, hattâ
(onun adını ilk kez
1998
'deki
“İnce Kırmızı Hat”
ile duyup, tek bir filmle
değme Malick uzmanı
kesilen taze sinemaseverlere inat)
henüz
1970
'lerde çektiği birbirinden sağlam iki hikâye,
“Kanlı Toprak”
(Badlands, 1973)
ve
“Cennet Günleri”
nden
(Days of Heaven, 1978)
bu yana tanımaktaydım. Dahası, tıpkı izini sürdüğü diğer bir abidevî sanatçı,
Stanley Kubrick
gibi, iki film arasında uzun molalar verip soluklanan, giriştiği her yeni projeyi -sektörün yapım ve dağıtımdaki yerleşik kurallarını zerrece sallamaksızın-
olabildiğince zamana yayarak, her planını içine iyice sindirerek
çeken bu başına buyruk adamdan âhir zamanda gelecek bir
“olgunluk dönemi filmi”
nin öyle karavana atış falan olmayacağının da pekâlâ farkındaydım.
Ancak,
Malick'
in,
2005
'de çektiği, kimilerine inanılmaz sıkıcı gelen, benim ise her karesini yine büyük bir keyifle, âdeta yudum yudum içerek izlediğim
“Yeni Dünya”
sından sonra adına
"sinema"
denilen şu yüksek cazibeli temâşâ sanatında bir anda böylesine zirve bir noktaya sıçrayacağını, doğrusu ya,
sıkı bir Malick takipçisi
olma iddiasındaki bu fakir bile tahmin edemezdi.
Şimdiye kadar
5
uzun metrajlı film yöneten ve yönettiği filmlerin hepsinin senaryosunu kendisi yazan
(yalnızca
“İnce Kırmızı Hat”
bir roman uyarlamasıydı, diğerleri özgün
Malick
hikâyeleridir)
Teksaslı
yönetmen, son anlatısında bizleri toparlayıp hayatta en iyi bildiği tanıdığı yere,
Teksas
'a götürüyor. Üstelik de
Teksas
'ın -kendi çocukluğunun geçtiği- 1950'li yıllarına…
Karşımızda,
“Amerikan tarzı refah”
ı ve bunun doğuracağı varsayılan kesif mutluluk atmosferini en azından görünürde yakalamış bir çekirdek aile var:
O'Brien Ailesi
… Amerikan donanmasında teknik subay olarak çalışan
Bay O'Brien
(Brad Pitt)
,
Waco
kentinin banliyösünde,
Hollywood
tarafından dış dünyaya da yıllarca ithal edilmiş gıpta uyandırıcı bir hayat standardını simgeleyen bahçeli bir evde, geleneksel değerlere bağlı, içe dönük ve kırılgan hayat arkadaşı
Bayan O'Brien
(Jessica Chastain)
ile gidebileceği son noktaya kadar bu mutluluk oyununu oynayıp duruyor.
Bayan O'Brien
, içinde bulunduğu orta karar maddî koşullar, ekonomik-toplumsal standartlar ve dinsel inançlarıyla her ne kadar barışıksa,
Bay O'Brien
da eşinin tam aksine, bütün bunlardan dibine kadar huzursuz biri…
“Hayatı ıskaladığı”
na dair sabit fikri, kafasında her geçen gün âdetâ bir virüs gibi yayılıp, yıllar içinde adım adım bütün bedenini ve ruhunu ele geçiriyor. Öyle ki geleneklerine bağlı bir Teksas ailesinin tarihindeki en anlamlı kilometre taşlarına dönüşmesi, mutluluğa doğru yelken açmaların baş gerekçesi olması beklenen bir dizi tanrısal armağan,
“ardı ardına gelen üç gürbüz erkek çocuk”
bile, ailenin reisinin benliğini kaplayan
“Ben doğarken ölmüşüm”
psikolojisini değiştirmeye yetemiyor.
Bayan O'Brien
, o suskun bakışlarının ardında elbette ki aptal biri değil; eşindeki kronik mutsuzluğun,
“hayatını bozup para gibi harcayıp tükettiği”
hezeyanının dibine kadar farkında… Onu önce üç güzel oğlan çocuğuyla, ardından da dindar bir kadının olanca sadâkati, sevgisi ve saygısıyla hem evine, hem de hayata bağlamaya çalışıyor. Ancak,
1950
'lerin
ABD
'si, bu tür sorunların -hele de tutucu
Güney
'de- ortaya pervasızca dökülüp konuşulacağı bir yer olmadığından, sorunların çözümü de ancak
beden dilinden
,
sessiz bir iletişimden
ve en nihayetinde bizzat
Allah'ın duruma el koymasından
bekleniyor.
Ancak, nafile… Gençliğinde iyi bir müzisyen olmayı dilemiş, bu uğurda fena sayılmayacak kadar piyano/org çalmayı da öğrenmiş olan
Bay O'Brien
, muhtemelen kendi anne ve babasının bunaltıcı baskısıyla girdiği orduda, donanmaya ait bir askerî tesiste günahı kadar sevmediği bir işi yaparken, yitip giden gençlik hayâllerinin acısını da eşinden ve özellikle üç oğlundan çıkarmayı sürdürecektir. Çocukların babalarıyla
“Efendim”
(Sir)
hitabıyla konuşmasının
“standart aile içi saygı kuralı”
olarak şart koşulduğu, kabına sığmaz küçük adamlardaki hafiften sorgulayıcı bir bakışın bile yemek masasından kovulmakla ya da dayakla cezalandırıldığı bir atmosferde
Bayan O'Brien
da üç oğlu ve kocası arasında sıkışmışlığın olanca azabını yaşamaktadır. Çünkü, aynı saygı kuralları onun için de geçerlidir. İyi bir Teksaslı hanım olarak eşini hiç bir şekilde eleştiremez, onu davranışları nedeniyle alenen uyaramaz. Gidebileceği en ileri nokta, hayat arkadaşına beden diliyle
(o da ancak belli ölçüde)
tavır koymaktır.
Öyle ki, kahramanımız, samimi bir dindar olarak hayata maneviyatçı bakışlar atmaktan aldığı lezzeti, bununla gelen ruhsal doyumu bile eşiyle paylaşamamaktadır. Çünkü, kasvetli bir hayâl kırıklığı içindeki
Bay O'Brien
'a göre bütün dünya
sistemli bir adaletsizlik üzerine kurulmuştur
. Eşinin tevekkülle karşıladığı hiç bir durum karşısında benzer bir tevekkülü göstermez; işinin sıkıcılığından komşularının ekonomik üstünlüğüne kadar kafasını bozan her meseleye fütursuzca isyan eder. Arada sırada, sevimli çocukları sayesinde öfkeli kalbinde uyanan içgüdüsel bir babalık coşkusu ona dertlerini unutturup mutlu anlar yaşatsa da bir süre sonra yeniden o kronik karamsarlığına geri dönmektedir genç adam… İşte, böylesi anlarda da gerek karısı, gerekse çocukları evde kaçacak delik ararlar.
Değerlendirmelerimizin burasında, sözü daha fazla uzatmadan şu önemli hususu vurgulamak gerekiyor:
Brad Pitt
'in hayranlık uyandırıcı bir görsel/duygusal uyum ve inanmışlık içinde canlandırdığı
Bay O'Brien
karakteri aslında bizzat
benim
,
sizsiniz
,
bizleriz
… Daha doğrusu, ilk gençlikte bir sürü pembe hayâller kurup kariyer yolculuğuna da o parlak planlar eşliğinde çıkan, sonrasında ise hayatın acımasız koşulları ve gerçekleriyle yüzleşince bu planların çoğunu derin dondurucuya kaldıran
“erkek milleti”
nin kahir ekseriyetinin hissiyatını beyazperdeye yansıtıyor bu karakter… O yüzden, kahramanımızın
Teksaslı olmasının
ve
İngilizce konuşmasının
bu noktada artık hiç bir önemi kalmamakta; çünkü ağzından çıkan her isyan cümlesinde,
Teksas
'tan
Erzurum
'a,
İstanbul'
'dan
Tokyo
'ya kadar
bu çağda yeryüzüne erkek olarak gelme imtihanından geçen
bütün kullar rahatlıkla kendi duygu ve düşüncelerinden yansımalar bulabilir.
Derken,
Bay O'Brien
'ın hayat hakkındaki bitmez tükenmez şikayetleri, tevekkül yoksunu hoyrat tavırları iyice zıvanadan çıkıp ailenin bütün üyelerini bunaltmaya başladığında da
Yüce Allah
bu kesintisiz nankörlük ortamına el koyuyor ve ortanca oğul
R.L.
'i
(
'Ar-El'
diye okunur)
katıldığı savaşta
(
Kore Savaşı?
)
ebeveynlerinin ellerinden alıyor.
Henüz
19
yaşındayken cephede hayatını kaybeden
R.L. O'Brien
'ın ölüm haberi, ordu yazışmalarına özgü saman sarısı renkte bir zarf içinde eve ulaşınca, önce
Bayan O'Brien
, ardından da olayı telefonla haber verdiği eşi çöküyor. Çocukluk çağlarında fiziksel olarak babasının minyatür bir kopyası görünümündeki
(
Malick
bu rol için âdetâ
Pitt
'in çocukluk ikizini bulmuş)
R.L.
'in ölümü, zahiren anneyi daha bir fena dağıtmış gibidir; fakat genç kadın kalbindeki güçlü imân ile bu çetin imtihanın üstesinden de şaşılası bir hızla gelmeyi başarır. Öte yandan, böylesine ağır bir kaybı göğüsleyecek imân ve tevekküle sahip olma noktasında zaten yeterince sığ durumdaki eşinin yaşadığı duygusal yıkım ise -dışarıdan fazlaca belli olmamakla birlikte- kat be kat daha yaman olacaktır. Bütün takıntılı kişilikler gibi,
Bay O'Brien
da belleğinde sık sık geriye sarmalar yapıp durur o acı haberin sonrasında; oğlunu gereksiz yere hırpaladığı zamanlar dönüp dolaşır ve vicdanına birer ok şeklinde saplanır yıllar yılı…
Film, başından sonuna kadar anne ve babanın gözlerinden ilerleyecekmiş gibi bir tavır takınmakla birlikte, özellikle
R.L.
'in ölümünden sonra hikâyenin dümenine en büyük oğul
Jack
'in geçtiğini görürüz.
Ve yönetmen bizleri
R.L.
'in genç yaşta yitip gidişinin ardından,
Anne O'Brien
'in dudaklarından dökülen erdemli sözler, onun buram buram tevekkül kokan iç sesleri eşliğinde
“kâinatın kusursuz dengesi”
ni hatırlattığı astral bir yolculuğa çıkartır. Filmin ana hikâyesini şeklen duraklatır gibi görünen, fakat aslında mistik açıdan gayet isabetli bir şekilde tamamlayan bu yolculuk,
(tıpkı,
Kubrick
'in
“2001”
de
Astronot Dave Bowman
'a
Jüpiter yolculuğunda
yaşattığı deneyimleri anımsatan)
muazzam bir görsel şölene dönüşecektir. Hayattaki en değerli hazinesini, evladını yitirmiş bir annenin
“Allah'ın sonsuz gücü ve azâmeti”
karşısında her şeye rağmen sağlam durma çabasının izlerini sürdüğümüz,
“mikro-kosmos”
dan
“makro-kosmos”
a uzanan baş döndürücü bir keşif gezisine çıkarız. Öyle bir kâinat gösterir ki bize
Malick
, bu kâinatta rastlantıya, anlamsız zâlimliğe, gereksiz bir kıyıma ya da abartılmış bir zafere asla yer yoktur. Her şey inceden inceye planlanmış bir matematiğin eseridir; daha doğrusu filmin önermesiyle
Yüce Allah
'ın…
Bakterilerin, hücrelerin, kan damarlarının her an sayısız gelişmeye sahne olan mikro kâinatından dünyanın en eski çağlarına, dinozorların yaşadığı dönemlere sıçradığımızda görürüz ki herşey ve herkes yaradılışın ilahî yasalarıyla sonuna kadar uyumludur. Öyle ki, çağımız insanı tarafından popüler kültürde vahşi bir saldırganlığın simgesine dönüştürülmesine rağmen, hastalanmış
(belki de yaralanmış)
hemcinsini acınası bir vaziyette gördükten sonra ona dokunmayan ve sessizce uzaklaşıp giden ürkünç dinozor bile sergilediği yüksek merhametle o uyumun bir simgesi olarak kullanılır yönetmen tarafından… Doğada ancak bu kusursuz döngüyü yürütme adına
“ölüm”
vardır; yoksa
“körü körüne vahşet”
adına değil… O yüzden,
doğum
ne kadar
doğal
ise
ölüm
de o kadar
doğal
kabul edilmelidir.
Fakat,
Bayan O'Brien
'ın -olanca kırılganlığına rağmen- nispeten daha kolay kabul edip içselleştirdiği bu yalın gerçeği, yaşadığı çağın ve ülkenin değer yargılarının esiri olmuş
Bay O'Brien
ise bir türlü lâyıkıyla kavrayamaz. Bazen
(özellikle de doğumun ve doğanın mucizevî güzellikleri, insanlara sunduğu armağanlar karşısında)
kendine gelip merhametli ve sevecen bir baba-koca olmalar, fakat çoğunlukla da pişmanlıklar,
“keşke”
ler,
“ah”
lar,
“vah”
lar eşliğinde hayatını sürdürür. Daha bir fenası, bu depresif bakış açısını kendi çocuklarına da aşılamaya kalkışarak
(“Hiç bir zaman aşırı iyi olmayın, çünkü iyiler asla kazanamaz”)
hayatını yorgun bir şekilde tamamlar.
Hikâyede belli bir aşamadan sonra merkez kişiliğe dönüşen büyük oğul
Jack
ise annesinin merhameti ve iyimser maneviyatçılığıyla babasının otoriter ve kötümser maddeciliği arasında gelgitler yaşayarak büyürken, bu süreçte her iki rol-modelden alıntılanmış, birbirine tamamen zıt tutum ve davranışlar ortaya koyacaktır. Sınıfta uzaktan uzağa dikizlenen, okul çıkışında da sinsice takip edilen küçük kız üzerinden karşı cinsin iç gıcıklayıcı cephesini ilk keşfediş, kendisine sonuna kadar güvenen saf ve masum kardeşe oyun ortamında atılan sadistçe ilk kazık, bir mahalle arkadaşının havuzda boğulması üzerinden ölümün soğukluğuyla ilk yüzleşme…
Jack
, bu gibi tecrübeler sırasında bir tarafıyla annesi, diğer tarafıyla ise babasına dönüşmektedir. Sert bir zamansal sıçramayla,
40
'lı yaşlarına ulaşmasına ve metropol ortamında kerli ferli bir mimara dönüşmesine tanıklık ettiğimiz adamımızın büsbütün kendisine ait özgün bir kimlik oluşturabilmesi, ruhunun iyiden iyiye huzura erebilmesi içinse bütün o merhaleleri tek tek idrâk etmesi gerekecektir. Yaşardığı ömür, olanca yıpratıcılığı, fakat aynı zamanda da öğreticiliğiyle,
(
Üstad Necip Fazıl
'ın ünlü dizelerinde dediği üzere)
vatanı, sevgilisi, dostu ve hocası,
“her şeklin onda yerli yerine oturmasını”
sağlayacaktır. Hayatının bu evresinde, babasını da annesini de kardeşlerini de olması gereken perspektiften görebildiği
katıksız bir kemâlat hâline
ulaşmıştır artık… Bugün için bulunduğu noktadan geriye dönüp baktığında, babasının hayâl kırıklıkları, maneviyata ilişkin açmazları, belli dönemlerde sergilediği öfke ve şiddet, bunların hiç biri çocukluk çağlarındaki gibi çözümsüz birer muamma olarak gözükmemeye başlamıştır kendisine… O da bu ermişlik hâlinin doğal bir gereği olarak
bağışlamayı
seçer ve ailesinin bütün üyelerini kendisine verdikleri emekler için sevgiyle, saygıyla yâdeder.
“Hayat Ağacı”
, hikâyesini aktarmanın son derece meşakkatli olduğu bir film… Nitekim, ben de bu
“imgeleri yorumlayarak anlatma”
işini, birbirinden farklı pek çok alt okumaya imkân veren çok zengin bir görsel dünyanın sözcüklere dönüştürülme kapasitesini sonuna kadar zorlayarak yapabildim.
Malick
'in perdede kurduğu o dünyanın hakkı, bir kişinin bunu bir diğerine salt sözcüklerin sınırlarında gezinerek nakletmesiyle katiyen teslim edilemez, çünkü karşımızda
“kamera”
denilen o soğuk aygıtı duyguları görselleştirmede muazzam bir başarıyla kullanan sarsıcı bir gösteri var. Bundan ötelere taşan bir tasvir etme çabası, olsa olsa onu yazan, çeken, yöneten zekâya
açık bir saygısızlık
anlamına gelecektir.
Ben yalnızca şunu biliyor ve şunu söylüyorum:
Terrence Malick
her ne kadar
1943-Ottowa-Illinois
doğumlu olsa da, çocukluk ve gençlik yılları her ne kadar
Austin-Texas
'ta geçse de, genel görünümü itibarıyla çok tipik bir
Teksaslı enerjisi
yaysa da
Mallick Ailesi
'nde bu sıra dışı Amerikalı sanatçının hayatı ve sanatına derinlemesine nüfuz etmiş olanların bildiği çok özel bir yön var. O da büyükbaba
Malick
'in
20
'nci yüzyılın başlarında
ABD
'ye
İran
'ın
Urumiye
kentinden göç etmiş bir
Azerî Müslümanı
oluşu… Nitekim,
“Malick”
soyadı da pek muhtemeldir ki
Arapça
“Mâlik”
den bozma...
Bir çok sinemaseverin haberdar olmadığı bu stratejik aile sırrını burada paylaşınca, sanırım
kovboylar
,
silahlar
,
sığırlar
ve
Başkan Bush
gibilerinin diyarı
Teksas
'tan, çektiği her filmi bin bir türlü metafizik arayışlar ve göndermelerle bezeyen böylesine aykırı bir adamın nasıl çıktığı meselesi, yanısıra benim de
Azerî kökenli biri
olarak, şeklen
Anadolu
'dan çok uzaklardaki bu adamı içgüdüsel bir şekilde neden bu kadar sevdiğim biraz daha kolaylıkla anlaşılacaktır.
Malick
'in, çağdaşı konumundaki hiç bir Amerikalı sinemacıda bulunmayan mistik duyarlılıklarının ve estetik yetkinliğinin sırrı işte tam olarak burada, dedesinin genetik olarak kendisine naklettiği etnik zenginliklerde gizli… Ailesine
Doğu
'dan taşınan ve miras olarak bırakılan o ata kültüründe… Yoksa, ne
“İnce Kırmızı Hat”
, ne
“Yeni Dünya”
, ne de
“Hayat Ağacı”
, tasavvuf düşüncesinden nasiplenmemiş birinin salt kendi kendine arayışlarla üretebileceği türden filmler değillerdi. Bu yüzden de
Hollywood
'un dar kalıplarına sığması imkânsız olan
“derinleşmiş”
bir sanatçı sıfatıyla,
Malick
de tıpkı aynı meşrebe mensup olduğu
Kubrick
gibi Amerikan sineması içinde kendi özel tarihini yazmaya devam edecektir.
“Hayat Ağacı”
nı, ne yapıp edip mutlaka görün. Fakat,
berbat bir korsan DVD
'den değil,
büyük bir sinema perdesinde
ve
6 kanallı ses
eşliğinde… Ancak o zaman gerçek anlamda bir
“film”
izlediğinizi hissedeceksiniz. Hele de şu sıralarda
“Celal Tan”
gibi
"aile kurumunun insanın hayatında kocaman bir yalan dolandan ibaret olduğunu"
savlayan iğreti mesajlarla dolu bir
“yerli yapım”
gösterimdeyken,
"aile"
yi hayatın merkezine oturtan, onu sevgiyle kucaklayıp kutsayan bir
“kefere filmi”
izlemek son derece anlamlı bir kıyaslamaya da imkân tanıyacaktır.
Bu arada, filmi izlerken, hikâyenin değişik anlarında perdeye yansıyan o hayranlık uyandırıcı, için için kıpraşan ve sürekli form değiştiren
rengarenk ışığın
ne olabileceğine kafa yormayı da unutmayın sakın. Ben o ışığın neyi temsil ettiğini buldum; bakalım sizler de bulabilecek misiniz?
* * *
“HAYAT AĞACI”NDAN BAZI UNUTULMAZ MONOLOGLAR
“Bir insanın kalbi, hayatı boyunca iki şekilde atar.
Doğayı seçerek, ya da erdemi seçerek…
Hangisini takip edeceğiniz bütünüyle size kalmıştır.
Erdem, kendisini memnun etmeye çabalamaz.
Önemsenmeyi, sevilmemeyi, unutulmayı kabullenir.
Aynı şekilde, hakareti ve yara almayı da…
Doğa ise sürekli kendisini memnun etmek ister.
Aynı şekilde, diğer insanların da kendisini memnun etmesini…
Bu isteğini, başkalarına dayatmak hoşuna gider.
O hep kendi için, kendi yolunda ilerleyerek yaşar.
Bütün dünya etrafında parıldarken ve sevgi her şeyin içinden bizlere gülümserken, o ise mutsuz olmak için sürekli bahaneler bulur.
Derler ki erdemin yolunu seçen her kimse, onun sonu asla hüsran olmazmış.”
Bayan O'Brien / Jessica Chastain'in dilinden
* * *
“Tanrı, bağışlayan ve esirgeyendir. Onun mizacı bu… İyileştirmek istediği yaraların üzerine kelebekler gönderir.”
Büyükanne / Fiona Shaw'un dilinden
* * *
“Gençken her şey kariyere odaklıdır… Şimdilerde ise sanki bir duvara toslayıp durur gibiyim… Dünya yerle bir oluyor… İnsanlar aç gözlü ve gittikçe de kötüleşmekteler... Ben ise böyle bir dünyada artık yalnızca onların işine yaramak için çırpınıp duruyorum.”
Erişkin Jack O'Brien / Sean Penn'in dilinden
* * *
“Yanlış insanlar aç kalıyor, sevgisiz yaşıyor ve erken ölüyor… Ve yanlış insanlar kazanıyor, seviliyor, uzun yaşıyor…”
“Hayatta başarılı mı olmak istiyorsun? O zaman, asla çok iyi biri olmayacaksın.”
Bay O'Brien / Brad Pitt'in dilinden
* * *
“HAYAT AĞACI”NDAN (HER YERDE BULAMAYACAĞINIZ) İLGİNÇ AYRINTILAR
- Filmin tamamına yakını,
Teksas
eyaletinin
(başta
Smithville
olmak üzere)
Austin, Dallas, Houston, Astrop, La Grange, Waco, San Marcos
gibi çeşitli kentleri ve kasabalarında çekildi. Ancak, hikâyede
O'Brien Ailesi
'nin yaşadığı yer olarak
Teksas
'ın
Waco
kenti gösteriliyor. Bunun dışında, film
California-Ölüm Vadisi Ulusal Parkı, Utah-Goblin Vadisi Eyalet Parkı
ve
Lazio-İtalya
'dan görüntüler de içermekte…
- Film, sinema tarihinde
“kaynak format”
olarak en fazla çeşitlilik gösteren yapımlar sıralamasında muhtemelen birinci sıraya oturacak kadar farklı kamera ve hammadde tipleri kullanılarak çekildi. Yönetmen
Malick
, bu film için kaydettiği yeni görüntülerde
standart 35 mm
'den
yatay ve dikey 65 mm Panavision
'a,
Redcode RAW
'a kadar
(hem negatif film malzemesi tüketen, hem de direkt hard-diske kayıt yapan)
yarım düzineye yakın farklı modelde kameradan yararlanırken, daha önceden çekilmiş
(uzay boşluğu ve doğal manzaralar gibi)
bazı stok görüntülerde de kaynak,
IMAX
şirketinin dev perde için hazırladığı
70 mm yatay format
belgesellerdi. Filmin gelecekte
IMAX
formatındaki büyük salonlarda da rahatlıkla oynatılabilmesi için
(ister negatif film, isterse de dijital video tabanlı olsun)
bütün kaynak görüntülerin azamî düzeyde
yüksek çözünürlüklü
olmasına özellikle dikkat edildi.
-
32 milyon Amerikan Doları
tutarında bir bütçeye sahip
“Hayat Ağacı”
, beklendiği üzere,
ABD
'de şimdiye kadarki gösterimlerinden kesin olarak zarar etmiş durumda… Anavatanında ilk kez
5 Haziran 2011
'de izleyiciyle buluşan film,
23 Kasım 2011
tarihine kadar toplam
13 milyon 500 bin Amerikan Doları
hasılat elde edebildi. Ki, ana akım ticarî filmlerin şablonlarını bütünüyle reddeden, her karesiyle kendine özgü bir üslûp ve akışa sahip böylesi bir başyapıt için bu hasılat bizce çok bile… Dahası, beğeni çizgisi Amerikan izleyicisine son derece yakın olan
Türkiye
'de de
(yalnızca
11 adet
gibi gayet sınırlı bir kopya sayısıyla gösterime sunulmasına rağmen)
benzer bir gişe hezimeti yaşayacağını öngörmek için kâhin olmaya hiç gerek yok!
- Filmin başrollerinde yer alan
Brad Pitt
ve
Sean Penn
, duygusal gelgitler yaşayan bir baba-oğulu canlandırdıkları bu hikâyede yalnızca bir tek sahnede birlikte gözüküyorlar. O da finaldeki
"düşsel buluşma"
da...
- Filmin yapım ekibinde bir
Türk
animasyon sanatçısı da yer alıyor. Bitiş jeneriğini sabırla sonuna kadar izleyip isimleri tek tek okursanız,
“Digital Artists”
bölümünde
“Gurel Mehmet”
(muhtemelen gerçekte
Mehmet Güler
)
ismini de görebilirsiniz.
Mehmet Güler
, 2000'li yılların başından bu yana
Hollywood
'un ürettiği pek çok bilim-kurgu ve fantazi filminde
“digital matte painter”
pozisyonunda görev yapan bir özel efekt uzmanı… Ki kendisinin
Christopher Nolan
'ın geçen yıl sektörü birbirine katan filmi
“Başlangıç”
ta
(Inception)
görsel efektlerin sanat yönetmenliğini üstlenmişliği de söz konusu…
Hollywood
'daki bu -adı fazla ön plana çıkmamış- gizli yeteneğimizi biraz daha yakından tanımak isteyenler, kendisinin
IMDb
'de yer alan göz kamaştırıcı filmografisine göz atabilirler:
- Tıpkı, takipçisi olduğu ve bu filminde kendisine bir kaç bölümde selam gönderdiği meslektaşı
Stanley Kubrick
gibi,
Terrence Malick
de beyazperdede
“teknik/estetik kusursuzluk”
tan yana bir sanatçı… Ancak,
“sakınılan göze çöp batar”
misali, kendisi her ne kadar titizlenirse titizlensin, bizim de her işte mutlaka bir kusur arayan gözlerimiz
“Hayat Ağacı”
nda küçük bir kusur bulmayı başardı.
Yine, sabırlı davranıp bitiş jeneriğini başından sonuna kadar dikkatlice takip ederseniz, akan yazılar
“Digital Motion Picture Laboratory: Laser Pasific”
bölümüne geldiğinde
“Picture”
sözcüğünün
“Picure”
şeklinde dizildiğini görebilirsiniz.
Aynı şekilde,
Bayan O'Brien
'ın bulaşık yıkarken kullandığı sıvı deterjanın şeffaf kutusu da filmin sanat yönetimi ekibine ait kronolojik bir hataya işaret etmekte… Bu tür şeffaf deterjan paketleri
1950
'lerde henüz yoktu, ilk kez
1960
'lardan sonra piyasada görülmeye başlandı.
- Film,
Terence Malick
tarafından,
1998
yılından bu yana evli olduğu üçüncü eşi
Alexandra Malick
'e ithaf edilmiş. Yönetmenin eşine özel teşekkürünü bitiş yazılarının en sonunda görebilirsiniz.
- Filmin yarım düzine dolayındaki finansör yapımcısı arasında baş sırayı
Brad Pitt
alıyor.
Pitt
, senaryosunu okuduğu andan itibaren gönülden inandığı bu projede hem ortaya son derece üstün bir oyunculuk performansı koymuş, hem de filmin bütçesinin önemli bir bölümünü karşılamış. Sanatçı, ayrıca filmi
Cannes
'da da
“yapımcı”
sıfatıyla temsil etti.
-
“Hayat Ağacı”
nın ilk planı
Mart-2008
'de, son planı ise
Eylül-2010
'da çekildi. İlk katıldığı yarışma
Mayıs-2011
'deki
Cannes Film Festivali
'ydi ve onda da
Robert Ne Niro
başkanlığındaki uluslararası jüriden büyük ödül
“Altın Palmiye”
yi kazandı.
Ardından, şiir gibi akıp giden fragmanına
“Golden Trailer Awards”
ta, esaslı bir oyunculuk çıkartan baş aktristi
Jessica Chastain
'e de
“Hollywood Film Festival”
de birer büyük ödül gelecekti. Film ayrıca,
Belçika
'nın
Ghent
kentinde düzenlenen
“World Soundtrack Awards”
ta, özgün müziklerini besteleyen
Alexandre Desplat
'a
“yılın kompozitörü”
ödülünü kazandırdı.
“Hayat Ağacı”
nın dünya festivallerindeki katılımları halen sürüyor.
* * *
YENİ ŞAFAK SİNEMA SAYFASI / YILDIZ PUANLAMA TABLOSU
* * * *
(4 Yıldız)
Sinemanın sanat kimliğini pekiştiren gerçek bir başyapıt… Kaçırmanız gerçekten de yazık olur.
* * * 1/2
(3,5 Yıldız)
Oldukça başarılı bir film. Şartlarınızı zorlamak pahasına mutlaka görmelisiniz.
* * *
(3 Yıldız)
Çoğu bölümüyle sanatsal bir derinlik ve lezzet yakalayabilen, kayıtsız kalınmayacak bir film. Ömrünüzden bir kaç saati vermeye değer…
* * 1/2
(2,5 Yıldız)
Bazı bölümlerinde iyi bir filmin kalite standartlarına erişmeyi başarabiliyor; fakat bir bütün olarak bakıldığında ise sorunlu ve tam olmamış.
* *
(2 Yıldız)
Hiç bir sanatsal değeri ve akılda kalıcılığı yok. Yalnızca zaman öldürmek için tüketilebilir. Ki zamanınıza önem verdiğimiz için bunu da pek önermiyoruz.
* 1/2
(1,5 Yıldız)
Kötü bir film ve neden çekildiğini anlamak zor… Görmemeniz yararınıza olacaktır.
*
(1 Yıldız)
Sinema sanatı adına utanç verici bir gösteri… Arkanıza bakmadan kaçın, sevdiklerinizi de uzak tutun!
12 yıl önce
