Türkiye’de iki farklı enflasyon ölçülüyor TÜFE ve Yİ-ÜFE.

Bu iki enflasyon ölçüsü olan endeks uzun dönemde yakınsamaktadır. Yani bir geçişkenlik söz konusudur.

Hesaplamada kullanılan fiyatlar tamamen farklıdır aslında. Burada basitçe TÜFE’nin bir talep enflasyonunu, Yİ-ÜFE’nin maliyet enflasyonunu yansıttığı söylenebilir.

Her enflasyon rakamları açıklığında birilerinin (ilgili-ilgisiz) bu rakamlar gerçekleri yansıtmıyor açıklamasını görmekteyiz. Burada ortalama vatandaş tarafından gösterilen tepkinin makul, anlaşılabilir olması yanında akademik elitin eleştirel açıklamaları içerik anlamında doğru değil.

**

TÜFE sağlıklı bir ekonomi için en büyük tehditlerden biri olan enflasyonu ölçer. Geliriniz yükselen fiyatların altında ise enflasyon yaşam standardınızı azaltır, zamanla yaşam maliyetiniz artar.

Yüksek bir enflasyon oranı ekonomiye zarar verebilir. Her şey daha pahalı olduğu için üreticiler daha az üretir ve işçileri işten çıkarmak zorunda kalır.

Merkez bankaları para politikalarını belirlemek için TÜFE’yi kullanır.

Ev sahipleri kira artışlarını belirlemek için TÜFE’yi kullanır.

TÜFE artışı faiz oranlarını da yükseltir. Borç para alan işletmelerin maliyetlerini arttırır. Borsayı baskı altına alır ve kazançları düşürür.

**

Enflasyon yaşam maliyetindeki değişikliklerin bir ölçüsüdür. Bununla beraber, malların kalitesindeki değişiklikleri yansıtmaz. Örneğin bilgisayar, telefon, buzdolabı v.s. ürünler 10 yıl öncesine göre çok daha fazla özelliğe sahiptir. Bu nedenle fiyatları karşılaştırmak çok doğru olmaz. Çünkü bunlar gerçekten farklı ürünlerdir.

Malların kalite ve boyut olarak bozulma ihtimali de var. Örneğin sebzelerin fiyatı aynı kalabilir ama ancak boyut azalmış olabilir. Ya da artan maliyetlere karşılık firmalar fiyatı artırmak yerine mesela çikolataların boyutunu küçültebilir, enflasyon rakamları boyuttaki marjinal azalmayı yakalayamaz.

Tek seferlik fiyat artış şokları yanıltıcı bir izlenim verebilir. Petrol fiyatlarındaki bir artış daha yüksek enflasyona yol açar. Ancak fiyatlardaki bu artış geçici olabilir. Vergi değişiklikleri de benzer etkiyi yapabilir.

Mal sepetinin modası geçmiş olabilir. Hızla değişen bir ekonomide insanların satın aldığı mallar da sık sık değişmektedir. Trendler insanların yeni teknolojik ürünlere veya farklı hizmetlere yönelmelerine neden olabilir ve geleneksel ürün sepeti buna ayak uyduramayabilir. TÜFE’ye esas alınan mal sepetinin güncellenmesi ve hangi fiyatların esas alınacağı bir gecikmeye neden olabilir.

TÜFE satış vergilerini de içeriyor, gelir vergilerini ve hisse senetleri tahvil gibi yatırım araçlarının fiyatlarını içermiyor.

**

Enflasyonu açıklayan teoriler de artık geçerliliğini kaybetti.

Milton Friedman bir tarihte enflasyon her zaman her yerde parasal bir fenomendir demişti. MB yönetimleri de (TCMB dâhil) bu mit’i temel politika düsturu almışlardı.

Son 12 yıldır merkez bankacılığı niceliksel genişleme politikaları ile bu mit paramparça oldu. 2008-’09 Kürsel Krizinden bu yana FED, Avrupa Merkez Bankası, Japonya Merkez Bankası trilyonlarca doları küresel ekonomiye pompaladı ve enflasyonda bir artış olmadı.

Bugün hiç kimsenin, enflasyon her zaman her yerde parasal olaydır bakış açısını sürdüremeyeceğini söyleyebiliriz.

Klasik açıklamaların başarısızlığı ile pek çok iktisatçı enflasyonun temelde psikolojik bir şey olduğu görüşünü benimsemiştir.

Enflasyon iki gücün bir fonksiyonudur: Halkın enflasyon beklentileri ve ekonomideki durgunluk. Enflasyon beklentileri ücret ve fiyat kararlarında önemlidir. Durgunluk ise firmaların ve çalışanların fiyatlandırma gücünü etkiler. Yani insanlar bir durgunluğun olmasını beklerse bunun gerçekleşmesi için bu yeterlidir denilmektedir.

Michigan Üniversitesi’nin yaptığı tanınmış tüketici anketler serisi bir dizi enflasyon beklentisini içermektedir. Bu anketlerde tüketicilerin gerçekte meydana gelen enflasyondan daha yüksek enflasyon beklentisi içerisinde oldukları gözlenmiştir.

Yani bir anlamda “kalabalığın bilgeliği” bir yanılgıya işaret etmektedir.

Beklentilerin gücü dikkate alınması gereken bir şeydir. Halkın sorunları anlaması ve sonuçlara ilişkin beklentiler bu meyanda önemlidir. Fakat yaygın medya tarafından güçlü olumsuz çarpıtmaya maruz kalarak halk yönlendirilebilir. Medyanın bu çarpıklığı beslemesi beklenti balonuna neden olabilir. Bu beklenti balonu politika yapıcıları üzerinde etki ederek reel ekonomide bir hasara yol açabilir.

**

Devam edecek