Tam da büyük bir salgının ortasında, telaşında, yoğun mücadele içinde iken belediyelerin yardım toplama yetkilerinin olup olmadığı gündeme oturdu. Doğrusu bu süreçte en son yapılması gereken, siyasi polemiklerle toplumun kutuplaşmasına zemin hazırlamaktır.
Son söyleyeceğimizi başta söyleyelim ve sonra mevzuata bakıp detaylandıralım.
Mevzuatımıza göre belediyeler illerde valilik, ilçelerde kaymakamlık izni ile yardım toplayabilir. Belediye meclisi kararıyla şartlı bağış ve belediye başkanının onayı ile şartsız bağış alabilir.
***
Yardım toplama ile ilgili genel kanun 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunudur. Bu kanun yardım toplamaya yetkili kişi ve kuruluşları ve bunların hangi amaçla yardım toplayabileceklerini belirlemekte; yardımın toplanmasına, kullanılmasına ve denetlenmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektedir.
Bu kanuna göre; kişiler ve kuruluşlar, yetkili makamdan izin almadan yardım toplayamaz. Yardım toplama faaliyeti bir ilin birden fazla ilçesini kapsıyorsa o ilin valisinden, bir ilçenin sınırları içinde ise o ilçenin kaymakamından izin alınması gerekmektedir.
Yani 2860 sayılı kanuna göre belediyelerin valilik ya da kaymakamlık izni almadan yardım toplaması mevzuata aykırıdır.
***
Bağışlara gelince, bu konuda temel düzenlemeler 5393 sayılı belediye kanunu ile 5216 sayılı büyükşehir belediye kanununda yer almaktadır. 5393 sayılı kanunda bağış kabul etmek belediyelerin yeki ve imtiyazları arasında (md.15), bağışlar belediye gelirleri arasında (md.59) sayılmıştır.
Bağışların kabulünün hangi usule tabi olduğu konusunda ayrıntılı düzenleme yapılmasa da, şartlı bağışları kabule belediye meclisinin (md.18), şartsız bağışların kabulünün ise belediye başkanının yetkisi dâhilinde olduğu (md.38) belirtilmiştir.
5216 sayılı kanunda (B.B. Kanunu) ise, şartlı ve şartsız bağışlar büyükşehir belediyelerinin gelirleri arasında sayılmış (md.23), yetkili organların kararını almak şartıyla, büyükşehir belediyesi adına sözleşme yapmak, karşılıksız bağışları kabul etmek ve gerekli tasarruflarda bulunma yetkisi büyükşehir belediye başkanına tevdi edilmiştir (md.18).
***
O halde belediyeler hangi mevzuata dayanarak yardım topluyor ya da yardım toplama faaliyetlerini devam ettirmek istiyor?
Bugünkü tartışmada muhalif kesim; yardım toplama ile ilgili 2860 sayılı kanunun genel, belediye kanunlarının özel kanunlar olduğunu belirterek, normlar hiyerarşisine göre yardım toplama hususunda kendilerini bağlayıcı mevzuatın belediye ve büyükşehir belediye kanunu olduğunu belirtmekteler.
***
Aslında burada en önemli sorun bağış ve yardımların aynı anlamda kabul edilerek kanunların yorumlanmaya çalışılmasıdır. Bağış ve yardım her ne kadar dilimizde birbirini ikame edecek anlamda kullanılsalar da, aralarında önemli ve temel bir farklılık var. Buradan hareketle kanun koyucu bağış ve yardımları farklı mevzuatlarla düzenlenmiştir.
Uygulamada bağış, talep edilmeden mal varlığının bir bölümünün ya da tamamının belirli bir şarta bağlı ya da şartsız verilmesidir.
Yardım ise, doğrudan ya da dolaylı talep üzerine (Biz bize yeteriz ya da el konulan belediye kampanyaları gibi) bazı belediyelere mal varlığının bir bölümünün ya da tamamının belirli bir şarta bağlı olarak ya da şartsız verilmesi olarak kabul edilmektedir.
***
Yukarıda belirtilen mevzuat ve açıklamalar ışığında belediyelerin yardım kampanyaları değerlendirildiğinde, belediyelerin kampanyalarının bağış değil, yardım olduğu, 2860 sayılı yardım toplama kanununa göre, yardım toplamak için illerde valilik, ilçelerde kaymakamlık izninin gerektiği açıktır.
Hadi diyelim belediyeler kampanyaları yardım değil de bağış kapsamında değerlendirsin. Mevcut kampanyaları belediyeler sosyal yardımlaşma ve dayanışma amacıyla başlattıklarını, toplanan paraları işsizlere ve ihtiyaç sahiplerine yardım için kullanacaklarını belirtmekteler. Yani, toplanan paraların harcanma amacı önceden belirlenmiş. Bu açıdan bakıldığında bir şart söz konusu ve bu durumda bağışların kabulü için belediye meclis kararı gerekli.
Üstelik bağış yapmak isteyenlerin belediyeye başvurması, bağış yapmak istediğini belirtmesi ve belediye meclisinin de bunu uygun görmesi gerekir.
Bu nedenle, bugünkü belediye kampanyalarının işleyişi hukuki düzenlemelere ve usullere açık bir şekilde aykırılık arz etmektedir.
***
Son olarak mevcut yardımların akıbetinin ne olacağı gündeme gelebilir.
Bu konuda 2860 sayılı kanun ile 5018 sayılı kanun hükümlerine değinmek gerekir. 2860 sayılı kanuna göre, bu kanun hükümlerine aykırı olarak izinsiz yardım toplayanlara idarî para cezası verilir. Kanuna aykırı davranış sonucu izinsiz toplanan mal ve paralara el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir.
5018 sayılı kanunda benzer hükümlere yer verildiği söylenebilir. Buna göre, herhangi bir gerçek veya tüzel kişi tarafından, kamu hizmetinin karşılığı olarak veya kamu hizmetleriyle ilişkilendirilerek bağış veya yardım toplanamaz, benzeri adlar altında tahsilat yapılamaz.
Yetkisiz tahsilat veya ödeme yapılması halinde; söz konusu tutarlar alınarak, ilgisine göre bütçeye gelir kaydedilir veya ilgililerine iade edilmek üzere emanet hesaplarına kaydedilir.
***
Sonuç olarak, dünyanın karşılaştığı en büyük felaketlerden biri kabul edilen korona virüsü ve neden olduğu hasarın asgariye indirilmesi ancak toplumun (hatta uluslararası toplumun) birlikte ve koordineli mücadelesi ile mümkündür.
Belediyelerin izin almadan yardım toplamaları her şekliyle yasalara aykırıdır (yukarıda yasal mevzuat kapsamında açıklanmaya çalışıldı). Fakat, konunun bugünkü olağanüstü hassas bir dönemde polemik zemini oluşturacak mecraya taşınması da doğru değildir.
Bugün siyasi gelecek devşirme zamanı değil, Cumhurbaşkanı’nın söylediği “Milli Dayanışma” ruhuna uygun hareket etme zamanıdır.
