İhracatın birim değeri artmalı

Ticaret Bakanlığı verilerine göre (GTS kapsamında) 2020 yılının dış ticaret tablosu belirginleşti. Verilere göre 2020 tamamında

Türkiye’nin ihracatı yüzde 6,26 azalarak

169 milyar 514 milyon dolar olarak gerçekleşirken,

ithalat yüzde 4,32 artışla

219 milyar 425 milyon dolara ulaşmıştır.

İhracatın ithalatı karşılama oranının

2019 yılındaki yüzde 86 düzeyinden

yüzde 77,3 düzeyine düştüğünü

görmekteyiz.

Dış ticaret açığı

da bir önceki yıla göre yüzde 69,12 oranında artarak

49,9 milyar dolar olmuştur.

Dış ticaret açığının, turizm gelirlerindeki kaybın da etkisiyle

cari işlem açıklarını

yükselteceği de açık.

İhracatın pandemi etkisiyle

dünya ticaret hacmindeki daralmaya paralel

aşağı yönlü hareket

göstermesini

doğal

karşılamak gerekir. Ancak

ithalatın

, özellikle enerjide ve ara malında yüksek dışa bağımlılık (162 milyar dolar ara malı ithalatı yapılmış) nedeniyle,

azalmamış olması düşündürücü.

Burada

söylenmek istenilen

dış ticaretin

yapısal özelliklerine bakıp,

çıkış yolu bulunması,

politika üretilmesi gereğidir.

Örneğin; ihraç mallarımızda yıllardan beri ilk sırada

motorlu kara taşıtları

gelmektedir (2020 yılında 22 milyar dolarlık ihracat yapılmış). Oysa söz konusu mal grubunun net katma değeri ve dolayısıyla

net döviz girdisi çok düşük.

Çünkü ülke içindeki otomotiv sanayii yüksek oranda

montaj sanayii

şeklinde faaliyet göstermekte, üretimde kullanılan

birçok ürün dışarıdan (ithal) tedarik edilmektedir

(yani üretimde-ihracatta büyük ölçüde dışa bağımlılık var). Bu noktada

yerli otomobil

üretiminin ekonomik-katma değer olarak da

ne kadar önemli olduğu

anlaşılmaktadır.

Motorlu araçların dışında ihracatımız içinde ilk 20 ürüne bakıldığında

yüksek teknolojili ürünün bulunmaması ihracatın birim değerinin düşük olma nedenini

açıklamaktadır.

Özellikle

yüksek katma değerli teknolojik ürünlerin

imalat sanayii ihracatı içindeki payının sadece

yüzde 3,4 olması,

bir taraftan

ihracatta büyük atılım yapılamama,

diğer yandan

orta gelir tuzağından çıkılamama nedeni.

Dış ticaret açığını azaltmak hatta pozitif yapmak için, basitçe ya ihracatı artırmak ya da ithalatı kısıtlamak gerekir. Ancak iç üretimde

aramalı ithalatına olan bağımlılık

hem de Türkiye’nin uluslararası piyasalara ve serbest ticaret kurallarına entegrasyonu (DTO üyeliği, Gümrük Birliği v.s. angajmanları)

ithalatı kısıtlamayı zorlaştırmaktadır.

Ulusal paranın aşırı değer kaybettiği

bir süreçte bile

ithalatın dizginlenememesi, ihracatta beklenilen artışın olmaması rekabetçi kurlarla dış ticaret dengesinin sağlanamayacağını

Türkiye örneğinde net bir şekilde

göstermiştir

İhracat artışı ise yeni ürün, yeni pazarlar bulma ve kapasite kullanım oranlarını artırma ile mümkün olabilir. Oysa Türkiye’de kapasite kullanım oranları dönemsel olarak yüzde 70-80 arasında değişmektedir. Mevcut kapasitelerin yüzde 100’ü kullanılsa bile ihracattaki artış sınırlı kalacaktır.

Bu noktada

ihracatı miktar yönüyle artırmanın sınırlı

olduğunu, esas olarak

birim değer artışına ağırlık vermek gerektiğini

(yüksek katma değerli ürünler ihraç etme), böyle bir hamlenin

ihracat gelirlerinde 2 hatta 3 kat artışı mümkün kılabileceğini

söylememiz gerekiyor.

TÜİK ihracat ve ithalatın aylık birim değer endekslerini hesaplıyor. Birim değer endeksi toplam ihracatımızın kilogram cinsinden ihracat gelirine oranlanması ile bulunuyor (1 kg ihracatın değeri).

2005 yılında 1.09 dolar olan bir kilogramlık ihracatımız 2008 yılında 1,54 dolar seviyesine kadar yükselmişti.

2009’da küresel krizinde etkisiyle 1,18 dolara kadar gerileyen bu oran

2014 yılında 1,59 dolar

ile en yüksek seviyeye çıkmış, daha sonrasında yine azalmıştır. Öyle ki

2019’da 1,23 dolar

olarak gerçekleşen değerin

2020 yılında 1,10 dolar seviyesine inmesi beklenmektedir.

Verilerin anlamı; ihracat miktarı her yıl artsa bile birim değer artmadığından elde edeceğimiz ihracat geliri artışının kısıtlı olacağıdır.

İhracat birim değerleri için ortalama

2,5-3 dolar seviyeleri hedef

konulmuşken sürekli hedeften uzaklaşılması üretimde

yeni nesil dönüşümün henüz sağlanamadığının

açık yansıması.

Burada

savunma sanayiini ayrı

tutmak gerekiyor. Zira 2015 yılından bu yana yüzde 100’ün üzerinde bir artışla ihracatta kilogram değerini oransal bazda en fazla artıran sektör. Şimdiden

kg değeri 60 doların üzerine çıkmış,

ihracat birim değeri 10 doların üzerinde olan

sadece 3 sektörden biri

olmuştur. Kalan ikisi mücevherat ve hazır giyim sektörü.

Kısaca söylemek gerekirse,

ihracatta hamallık yapıyoruz.

Kilogramı

0,9 dolardan tonlarca meyve-sebze ve 0,41 dolardan inşaat malzemeleri ihraç ediyoruz.

Buna karşılık ithal ettiğimiz

bir dizüstü bilgisayarın kilogramına 600, bir akıllı cep telefonuna 2-3 bin dolardan fazla veriyoruz.

Yüksek teknolojili üretim ve ihracat bu nedenle önemli.

Sadece dış ticaret açıklarını kapatma ya da cari açığı azaltma noktasında değil, Türkiye’nin yıllardır aşamadığı