Ahmed Cevdet Paşa merhûmun Lâhika-i Şerife nâmıyla yazdığı Lugât-ı Kur''aniyye ile Terceme-i Şerife''nin birinci cüz''ünü Fâtıma Aliye hanımefendi hazretlerinden aldım. Bu eserleri (iki cüz''ü) tab''ettikten sonra parçalamadan aynen iade edeceğime dâir işbu senedim takdim edildi. 23 Şubat 1927, Maarif Gazetesi Müdürü Naci Kasım."
1) Maarif Kütübhânesi''nin sahibi Naci Kasım''ın elyazısıyla kaleme aldığı bu senedden anlaşıldığına göre, Süleyman Tevfik''e (metnin üzerinde yazılanlara itibar edilecek olursa, Fatih dersiâmlarından Osman Râşid Efendi''ye) ait olan ve ilk baskısı 1927''de, ikinci baskısı ise 1928''de yapılan Tercemeli/Türkçeli Kur''an-ı Kerim adlı çevirideki "Ahmed Cevdet Paşa" imzalı Mukaddeme ile Lâhika-i Şerife, Ahmed Cevdet Paşa''nın kızından alınanarak yayımlanmıştır.
2) Ahmed Cevdet Paşa''nın Lâhika-i Şerife adlı Kur''an sözlüğünde yer alan kelimeler Bakara Sûresi''ne ait olup sözlükte Alu İmran Sûresi''nin ilk sayfasından birkaç kelime dahî mündericdir. Nitekim elimize ulaşan Ahmed Cevdet Paşa''nın terceme ve tefsirini muhtevi dört defterin sonuncusu Alu İmran Sûresi''nin üç ayetine kadar gelmektedir. Dolayısıyla Ahmed Cevdet Paşa hem çevirisini, hem de çevirisiyle eşzamanlı olarak hazırladığı sözlüğünü ne yazık ki tamamlayabilme fırsatı bulamamıştır.
3) Mukaddeme''nin ve Fatiha Sûresi ile Bakara Suresi''nin ilk 103 ayetinin yer aldığı birinci defter bulunamamıştır. Bundan anlaşıldığına göre, Naci Kasım aldığı ilk cüz''ü (defteri) Fatıma Aliye hanıma iâde etmemiş olmalıdır, ya da iâde etmişse bile bu defter şimdilik bilemediğimiz bir yerdedir. Fakat Naci Kasım''ın hiç değilse önsöz''le sözlüğü basmış olması bile büyük bir teselli kaynağıdır.
4) Ahmed Cevdet Paşa, çevirisini dört aşamalı olarak gerçekleştirmiştir: a) önce Kur''an''ın lafzî çevirisini; b) sonra mânâ çevirisini yapmış; c) sonra gerektiği yerlere açıklama notları (msl. esbâb-ı nüzûl bilgileri) koymuş; d) en nihayet bir yandan bu bölümleri yazarken, diğer yandan daha ziyade açıklanması gereken Kur''anî terimlerin mânâlarını hâvi bir lugatçe hazırlamıştır. Bu özellikleri dikkate alındığında, Cevdet Paşa''nın çevirisi tam anlamıyla bir Meâl-Tefsir mahiyetindedir.
5) Maarif Kütübhanesi''nin sahibi Naci Kasım yayımladığı çevirinin başına Cevdet Paşa''nın önsözünü, sonuna ise sözlüğünü koymakla okurlarını yanıltmaya çalışmış ve bunda da büyük ölçüde muvaffak olmuştur. Nitekim kardeşi M. Hüseyin Tutya''nın 8 Nisan 1965 tarihinde Hâfız Ali Rıza Sağman''la yaptığı mukavelenâmeden anlaşıldığı kadarıyla bu yanıltma çabasından daha sonra da vazgeçilmemiştir: "Kitapçı M. Hüseyin Tutya''nın evvelce Arap harfleriyle bastırmış olduğu Ahmed Cevdet Paşa telifi Türkçeli Kur''an-ı Kerim adlı kitabı..." (Mukavelenâme''nin tam metni için Müteferrika''nın 13. sayısında yayımlanan makalemize bakınız.)
Bütün bu anlatılanlardan çıkan sonuca göre, Ahmed Cevdet Paşa''nın Kur''an çevirisinin mukaddemesi, Bakara Sûresi''nin 104. ayetinden Alu İmran Sûresi''nin 3. ayetine kadar olan kısım ve Fatiha Sûresi''nden Alu İmran Sûresi''ne kadar olan bölümde geçen kelimelerin açıklamalarını içeren Lugât-ı Kur''aniyye Hakkında Lâhika-i Şerife adlı sözlük günümüze ulaşmış durumdadır.
Mevcut matbû Kur''an çevirilerinin mertebe eksiksiz bir bibliyografyası hazırlanıp eldeki çeviriler gerekli dil tahlillerinden geçirilmedikçe, sağlıklı yeni Kur''an çevirilerinin ortaya çıkmasını beklemek fazlaca iyimser davranmak anlamına geleceği gibi, bu durumda Kur''an çevirilerinde yöntem sorunu gibi ciddi bir meseleyi tartışmanın pek bir mânâsı da olmayacaktır. Binaenaleyh gerek Kur''an''a, gerekse Türkçe''ye vukûfiyetlerini ispatlamış Ahmed Cevdet Paşa gibi, Elmalılı Hamdi Yazır gibi büyük ustaların eserleri, hem asla sadakat, hem de dil değerleri açısından ciddi tedkiklerin mevzûu olmalı ve bu konuda elden gelen yapılmalıdır. Aksi takdirde Cumhuriyet ile Osmanlı''nın kuruluş yıldönümlerini kutlamakla lüzûmsuz yere maytap patlatmak arasında hiçbir fark kalmaz.
