Sözü, ağzından bal akan “hoşsohbet” büyüklerimize; İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Yahya Kemal Beyatlı, Mükrimin Halil Yınanç gibi “sohbet şeyhleri”ne getirmeden önce kısa bir mukaddime yapmak istiyorum.
Bu zamana kadar bir çok hatırat okudum ve hepsinden ayrı bir zevk aldım. İki örnek vermek gerekirse merhum Ali Ulvi Kurucu ile Yusuf Mardin isimlerini telaffuz edebilirim. Şu sıralarda büyük hukuk bilginimiz Prof. Dr. Ebu’l Ula Mardin’in mahdumu Yusuf Mardin’in “Kocataş Yalısı Anılarım” isim hatıra kitabını bir kere daha okuyorum.
Yusuf Bey ilk önce büyük babası Necmeddin Molla’yı bize tanıtıyor. Onun anlattıklarından merhum dedesinin, Talat Paşa’nın Hayriye Hanımla evlenmesinde büyük rol oynadığını, bu mutlu izdivacın ancak 10 yıl sürdüğünü, Berlin’de bir Ermeni tarafından 47 yaşındayken vurulduğunu öğreniyoruz. Yusuf Bey, bu arada şunları söylüyor:
“Babamın, ‘Allah rahmet eylesin!’ sözüyle geçmişten bugüne döndük. Sofrada acıklı bahislerden söz etmek doğru olmayacağı için büyük babam göğüs geçirdikten sonra, ‘Yahu! Şu İbnülemin Mahmud Kemal üstadı bir yemeğe çağıralım da, o eski günleri bir de onun ağzından dinleyelim, ne güzel ne canlı anlatır kim bilir!’ dedi.”
Necmeddin Molla merhum doğru söylüyor. İbnülemin, tarihi hadiseleri en canlı, en heyecanlı nakleden söz ustalarının başta gelenlerinden biriydi. Nitekim, Yusuf Mardin Bey, adı geçen hatıratta, “İbnülemin Mahmud Kemal İnal Kocataş Yalısında” başlığıyla yer alan uzun bölümde, babasıyla çıktığı hac yolculuğunda bu büyük tarih üstadından duyduklarını anlattıktan sonra sözlerini şöyle bağlıyor:
“Şimdi düşünüyorum da, herhalde artık üstad İbnülemin Mahmud Kemal’in sohbetini dinlemek mutluluğuna erenlerden bugün pek azı sağ kalmıştır. Bunlardan biri olmak beni gururlandırıyor. Üstad Halid Ziya Uşaklıgil, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Yahya Kemal Beyatlı, Faruk Nafiz Çamlıbel, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç, İsmail Habib Sevük, Ruşen Eşref Ünaydın, Nihat Sami Banarlı, Mithat Cemal Kuntay, Necip Fazıl Kısakürek gibi kendi alanında büyük usta olan güzel konuşmacıları dinlemek onuruna eriştim. Ama içlerinde en büyüğü, hiç kuşkusuz İbnülemin Mahmud Kemal’di. Sözler ağzından inci taneleri gibi dökülür, insanı huzura sürükler, yine de ara sıra şaşırtıcı sözlerle yeknesaklığa engel olmasını bilirdi. Konuşmasının çoğu zaman monolog haline dönüşmesi kendi kusuru değildi. Çevresindekilere kibarca açış yapmak fırsatını verirdi, fakat kimse birkaç kelimeden fazla söyleyemezdi. Onunla yolculuğumuzun hiç bitmemiş olmasını ne kadar isterdim.”
Prof. Mehmet Kaplan’ın da, bu konuda Yusuf Mardin gibi düşündüğünü Şubat 1977 tarihli “Türk Edebiyatı” dergisinde “Sohbet ve Kitap” başlığıyla yayımladığı yazıdan anlıyoruz. Kaplan Hoca diyor ki:
“Eskiler sohbetten hoşlanırlardı. ‘Hoşsohbet’ denilen, yani iyi konuşan, dinleyenleri eğlendiren, güldüren bilgili ve ârif kişiler çok sevilirdi. Böylelerinden söz edilirken, sohbetine doyum olmaz, diye övülürdü.
Gençlik yıllarımda, üniversite çevresinde ‘hoşsohbet’ denilen bir hayli insan tanıdım. Yahya Kemal, Mükrimin Halil Yınanç, İbnülemin Mahmud Kemal bunların başında geliyordu.
İbnülemin’in sohbetlerinde çok bulunmadım. Genç bir asistan iken bu sohbetlerden biri bende derin bir akis bıraktı. Devrin Maarif Vekili (Milli Eğitim Bakanı) Hasan Âli Yücel, Mükrimin Halil, İstanbul Üniversitesi’nin büyük hocaları evindeydi. İbnülemin de esas itibariyle tarihçiydi. Tanzimat’tan sonra yetişmiş şahısların hayatını çok iyi bilirdi. ‘Son Asır Türk Şairleri’ ile ‘Son Sadrıâzamlar’ adlı kitaplarında bu bilgilerini, çok şükür yazıya geçirmiştir. Bugün onları okuyanlar, İbnülemin’in bilgisi, kültürü, düşünüş tarzı, üslubu hakkında bir fikir edinebilirler. Fakat Tanpınar’ın ‘bu cihan kaynanası’ diye tavsif ettiği İbnülemin, insan olarak eşine az rastlanılır bir şahsiyete sahipti. Telaffuzu, bakışı, bilhassa hiddetlenince sarfettiği kelime ve nüktelerin renkliliğiyle en büyük tuluat aktörüne taş çıkartırdı.”
Merhum Mehmet Kaplan hocamız İbnülemin’in yakın dostu Ord. Prof. Dr. Mükrimin Halil Yınanç gibi bir sohbet üstadı hakkında da şunları söylüyor:
“Mükrimin Halil, kelimenin tam manasıyla ‘ayaklı bir kütüphane’ idi. Türk ve İslam tarihine dair pek çok şey okumuş ve hıfzetmişti. Bunları bir meddah gibi sesinin tonunu değiştirerek, kendisine has jestlerle anlatmaktan büyük bir zevk alırdı. Bazı derslerine de gitmiş, aynı zevki almıştım. Eskiler gibi, ‘ilim satırda değil, sadırdadır’ diyen Mükrimin Halil, orijinal görüşlere sahip olmakla beraber, onları ortaya koymaktan çekinir, kendisine ait olmayan vak’aları naklederdi. Bir seferinde Tanpınar’ın odasında ona Anadolu Türk tarihiyle ilgili bazı sorular sormuştum. Tam üç saat konuştu. Sorular bir mıknatıs gibi onun dağınık düşüncelerini bir araya toplayıp güzel, orijinal bir terkip yapmasına vesile olmuştu. ‘Hoca, bunları yazın, çok yeni, aydınlatıcı’ deyince, o kendine has, vazgeç işaretiyle arkasında güzel şeylerin kaybolmasından duyulan bir üzüntü ve boşluk bırakarak kalktı gitti.
O gün Mükrimin Halil’in söylediklerini teyp ile tesbit edebilseydim belki de bunlar Türkiye’de tarih görüşünü değiştirirdi. Mükrimin Halil, orijinal fikirlerini maalesef yazıya dökmedi. Onları daha önce bilmediğim için her konuşmasında yeni bir şeyler öğrenirdim.”
Bu vesileyle belirtmek isterim ki, ünlü tarihçimizin vefatından hemen sonra, “Mükrimin Halil Yınanç’tan Sohbetler” adıyla küçük bir kitap yayımlandı. Ancak bu eserdekiler, onun sırf “Küllük”te yahut “Acem’in Kahvesi”nde anlattıklarının yanında ancak devede kulak kalır. Siz, yine de bu sohbetler kitabını okuyunuz. Özellikle hakkında yazılan ve son bölümde yer alan yazılar ilgi çekici bilgiler veriyor. Sütunum müsait olsaydı böyle birkaç canlı kitaptan daha söz ederdim. Onları da -inşallah- diğer birkaç yazımıza konu ederiz. Sözü “Bizim Yunus”a bırakalım:
Erenlerin sohbeti artırır ma’rifeti
