2022 Mart ayı boyunca Özbekistan’da gerçekleştirdiğimiz planlama, keşif ve ön tanıtım seyahat ve yapım sürecinde, ajandamdaki tüm notları temelinde bir kavram vardı. Hafıza. Israrla, sonrasında kuracağımız tüm cümlelere bu kavramla başlamaya, hangi cümleyi kurarsak kuralım, son durak olarak yine oraya, Hafıza’ya gelmeye gayret ettim, projenin hem ilk hem de sonuna doğru yaklaştığımız bu günlerde. O büyük hafıza, en yaygın haliyle nihayetinde dünya haritasının bir çok bölgesinde, Anadolu’da, Balkanlar’da, Türkistan’da, Maveraünnehir’de, biz tanışsak da tanımasak da, varlığından haberdar olsak da olmasak da hayatiyetini sürdürmeye devam ediyor. Bize düşen o büyük hafızanın seyyahı olmakla yetinmeyip, o hafızayı keşfetmek, kaydetmek ve ilanihaye yaşayacağı müjdelenen, “ve dünyada ancak bir yolcu olabileceğimiz” şekliyle, o ana yolun yolcusu olmak.
30 günlük tüm, yayın, prodüksiyon, video, anlatı, belgesel planlamamı yaparken hep o hafıza ve harita eşliğinde düşündüm. Toplamda 50 günü bulan, 5 bin dakikayı aşan içeriğe sahip tüm kayıtların kavramsal algoritması çıkartıldığında, çok farklı alanlara, yollara, isimlere, mekanlara, kurumlara, ilmi, kültürel, toplumsal birikimin bütün adreslerine dair, somut, net, hakiki bilgiler havzası oluşturmalı idik. O bilgiler havzası için mutlaka kaydımızda olması gereken bir çalışmadan bir bölümü sizlerle paylaşmak istiyorum bugün. Kırgızistan – Türkiye Manas Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Yüksek’in “Anadolu İslam Anlayışında Orta Asyalı Alimlerin Rolü” başlıklı Karabük Üniversitesi sempozyum tebliğinin ilgili kaynak kısımları ile sizleri başbaşa bırakıyorum. Her bir isim bize yeni modern – güncel rıhlelere, yeni okumalara davet edecektir.
Orta Asya bölgesinin her tarafında Maturidiliği savunan ve onun görüşlerini destekleyen çok sayıda eser, şerh ve haşiyeler yazılmıştır. Bu eserlerin müellifinin yüzde 90’ı yine bu bölgenin insanıdır. Samaniler, Karahanlılar ve Selçuklular döneminde, Orta Asya ve Türkistan’daki Maturîdî mütekellim olarak bilinen bazı isimler şunlardır. El Hakim es Semerkandî 953, Ebu Seleme es-Semerkandî, Ebu ishak es-Saf^r el Buhari 1139, Ebu Yüsr el Pezdevi 1099, Ebu’l Muin en Nesefi 1144, Nureddin es Sabuni 1184, Ömer en Nesefi 1142, Siraceddin el Oşi, Menkübers b. Yalınkılıç et Türkî 1254.
Fıkıh ve itikat alanındaki isimlerin sadece bir kısmını paylaştığımız bu büyük hattın tasavvuf alanındaki etkileşimine baktığımızda ise karşımıza çok daha geniş bir literatür çıkmakta. Günlüğün bugünki kısmında bu kadarla iktifa edelim, yarın bu hattın irfan ve hikmet transferinin izini sürmeye devam edelim. Daha yakın zamanlardaki, özellikle İstanbul’un Fethi ile yeni bir dünyanın kurulduğu döneme gidecek olursak, 1500’e girerken bizi karşılayan Taşkentli Ubeydullah Ahrar Taşkendi hazretlerinin talebesi, Kütahya – Simavlı Abdullah İlahi ve onun da talebesi olan Buhara doğumlu Ahmed Emir Buhari’nin hayatlarına, seyahatlerine bakmak yeterli olacaktır. Buhara, Kütahya, Mekke, Kudüs, Vardar Yenicesi şehirlerinden taşan hayatlar, İstanbul Vefa Tekkesi’nde, Fatih Malta’da, Edirnekapı’daki mekanlarıyla yaşamaya devam ediyorlar. Onlar yaşamaya da devam etmeye de devam ediyorlar. Ya biz, hangisindeyiz dersiniz?
