Covid-19 pandemisi ile beraber insanoğlu günlük hayatında yeni bir döneme adapte olmaya çalışıyor. Bir yandan hastalığının sağlık boyutu ile mücadele ederken diğer yandan da sosyal hayatında yeni normal oluşturmaya çalışıyor. Ancak konu yerleşik iktisadi düzen olunca koşullar ne olursa olsun artık hastalıktan daha tehlikeli bir hal alan ezberlerinden vazgeçemiyor
Her kriz döneminde yerleşik iktisadi düzenin kronik sorunları ve kendi kendine kriz üreten mekanizması akla gelir ve sorgulanır. Konunun tüm tarafları, yerleşik iktisadi düzenin tüm kusurlarını yazar, çizer, tartışır. Hatta krizlerin düzenin güncellenmesi için bir fırsat olduğu vurgulanır. Ancak işler normalleşmeye başlar başlamaz tüm bu kronik sorunlar unutulur, çözüm önerileri rafa kaldırılır ve maalesef düzen eskisinden daha güçlü bir şekilde yoluna devam eder. ABD’nin mortgage krizi ve 2008 Küresel Finansal Krizi bunun en bariz örneğidir.
2008 Krizi meydana geldiğinde en çok konuşulan konulardan birisi reel sektör ile finans sektörü arasındaki uçurumun giderek artması ve türev ile future işlemlerin reel sektörün de dengesini bozacak hale gelmesiydi. Konusu üretim ve istihdam olmayan finansal işlemlerin ya da daha net bir ifade ile üretime ve istihdama dönüşmeyen finansal faaliyetlerin kısa vadede kazanç sağlasa da uzun vadede yıkıcı olacağını tecrübe ettiğimiz o günden bugüne değişen bir şeyin olmaması kadar trajikomik bir durum olamaz. Hatta verileri incelediğimizde reel sektörle finans sektörü arasındaki uçurumun o döneme kıyasla daha fazla açılmış olması ise o krizden pek ders almadığımızın kanıtıdır.
Küreselleşme bitti, liberal ekonomilerin sonu geldi ve hiçbir şey eskisi gibi olmayacak şeklinde pek çok şey yazıldı. Açıkçası bunları, Covid-19’un ilk yarattığı panikle yapılan değerlendirmeler olarak ele almak gerekiyor. Zira daha salgın bitmeden dünya yavaş yavaş eski haline dönmeye başladı bile. Elbette bazı iş yapma şekillerinde değişiklikler olacak, bazı üretim hatları yer değiştirecek ve bazı yeni sektörler doğarken bazıları bitecek. Ancak bunların hiç birisi yeni değil. Zaten bir süreden bu yana olagelen şeylerdi. Sadece artık biraz daha hızlı olacak. Yani tarihin akışının yön değiştirmesine değil hızlanmasına göre hazırlık yapmak gerekiyor.
Pandeminin tarihin akışını hızlandıracağını biliyoruz. Bu hızlanma yerleşik iktisadi düzendeki değişim arayışlarını da artıracak ve var olan değişimlerin de hızlanmasına neden olacak. Dolayısıyla bu dönemi eski kafaların ezberinde olan enflasyon, faiz, kur ve dış borç çevrimi sarmalına hapsedilmiş yöntemlerle atlatmak mümkün değil. Artık neredeyse kanun gibi kabul edilen Gayrisafi Milli Hasıla hesaplarının bile sorgulandığı, faiz-enflasyon arasındaki ilişkinin bize ezberletildiği gibi çalışmayabileceğine dair akademik çalışmaların sayısı giderek artıyor. Bu bakımdan yeni normali algılamak ve ona ayak uydurmak, ezberler üzerinden hareket eden eski kafalarla mümkün değil. Yeni dönemi okuyan, anlayan ve ülkesinin menfaatlerini oyun teorisi kapsamında ön plana koyan stratejilere ve ekonomi politikalarına ihtiyaç var. Son dönemde Türkiye tam olarak bunu yapıyor.
