1996 yılında kurulan Evergrande, 2018 yılında dünyanın en değerli emlak şirketi oldu. Cirolarına göre dünyanın en büyük şirketlerini sıralayan Fortune 500 listesinde ise 122’nci sırada yer alıyor. Emlak sektörü toplamda Çin ekonomisinin (GSMH) yüzde 29’unu, yani üçte birini oluşturuyor.

305 milyar dolarlık tutarıyla, dünyanın en borçlu emlak geliştiricisi China Evergrande Group, içinde bulunduğu likidite krizinin, borç temerrüdüne yol açacağına dair endişelerin artmasıyla Çarşamba günü kredi notunun birkaç gün içinde ikinci kez düşürülmesine yol açtı.

Türkiye’nin dış borçlarının (devlet + özel sektör) toplamının 440 milyar dolar olduğunu düşünecek olursak tek bir şirketin 305 milyar dolarlık borcu ve taahhütleriyle iflasının büyüklüğünü daha iyi anlayabiliriz.

Bu ay faiz geri ödemelerini gerçekleştiremeyen Evergrande, 30 gün içerisinde de yeniden yapılandırmaya gidemezse bu borçlar temerrüde düşecek. Çin’de halihazırda 1.300 proje yürüten Evergrande’ın iflas etmesi durumunda proje aşamasında firmadan konut alan yaklaşık 1,6 milyon Çin vatandaşı mağdur olacak. Bunun yanında firmanın yüz binlerce işçisine, on binlerce sağlayıcılarına, 171 yerel banka ve 121 finansal kuruma borcu bulunuyor. Bu da olası bir iflasın genel ekonomiye olumsuz yansımaları olacağı anlamına geliyor. Alman bankası Deutsche Bank’a göre eğer Evergrande batarsa bu dünya tarihinin bugüne kadarki en büyük şirket iflası olacak.

Evergrande, borsaya yaptığı açıklamada, 23 Eylül’de vadesi dolan faiz ödemesi için yuan cinsinden tahvil sahipleri ile anlaşmaya varıldığını duyurdu fakat ne kadar faizin ödeneceği ya da ödemenin ne zaman yapılacağı konusunda bilgi vermedi. Bu yönüyle şeffaf olmayan ve muğlak ifadeler ile geçiştirilmeye çalışılan açıklama piyasaları tatmin etmedi.

Çin'in emlak geliştiricileri, Asya'daki en büyük “junk” tam çevirisi “çöp” yani riski yüksek tahvil ihraççıları arasında yer alıyor. Yatırım yapılabilir kredi notu altındaki seviyeyi de ifade eden “çöp” tahviller, yüksek bir temerrüt riski taşıyan ve bu nedenle, bu riski telafi etmek için genellikle daha yüksek faiz oranlarıyla gelen, yatırım amaçlı olmayan borçlardır.

Çinli yetkililer de emlak piyasasındaki gelişmelerin sorun yaratabileceğini görerek, son aylarda, özellikle gayrimenkul işletmelerine borç verme gibi yeni kısıtlamalarla ülkenin sıcak emlak piyasasını soğutmaya çalıştı.

2008-2009 küresel krizi, Amerikan bankası Lehman Brothers’ın batmasıyla başlamıştı. Lehman’ı batıran da geri ödenmeyen mortgage (konut) kredileri gibi gözükse de esasen çılgınca ve mesnetsiz yapılan türev işlemlerinin ve bu işlemlere en yüksek kredi derecelendirme notu veren üç büyük kredi derecelendirme kuruluşunun yapısal olduğu anlaşılan sorunlarıydı.

Yaklaşık 10 gündür uluslararası medyada Evergrande’nin muhtemel iflasının Çin’in “Lehman Brothers anı” olup olmadığını inceleyen yazılar ve analizler yayınlanıyor. 1929 buhranı kadar önemli bir olay olan ve yapısal sorunlara işaret eden bu çöküş tüm dünyaya sirayet ederek bugüne kadar süren finansal genişleme döneminin başlangıcı olmuştur.

On yıllardır Çin’in emlak piyasasının sınırı yokmuş gibi görünüyordu. Evergrande gibi müteahhitler uçsuz bucaksız topraktan şehirler inşa ettiler, istihdam yarattılar, orta sınıfa birikimlerini aktarabilecekleri bir şeyler verdiler ve onlara toprak satan yerel yönetimleri zenginleştirdiler. Dönemleri boyunca dünyayı hayrete düşüren ekonomik büyümenin yaratılmasına yardımcı oldular. Bu yönüyle Çin ekonomisine katkıları çok fazladır.

Buna rağmen fikrimce, Çin hükümeti iki sebeple şu ana kadar Evergrande’yi kurtarmak için topa girmekten uzak duruyor. Bunlardan ilki diğer şirketlere de “too big to fail” diye tabir edilen “batmayacak kadar büyük” bir şirketim yok; işlerinizi düzgün yapın, risklerini iyi hesaplayın demek isterken, diğer bir nokta ise borç verenlerin önemli bir kısmının ABD’li finansal kuruluşlar olmasıdır. Bu yönüyle Çin hükümetinin Evergrande’yi kurtarmak üzere destek vermesi ABD’li şirketlerin zarar görmesini engelleyecektir. Çin ise belki de bunu istemeyip elinde koz olarak tutmak istemektedir. Ancak yine de Çin, sistemik bir kriz ihtimalini gördüğü en son anda Lehman krizinden yola çıkarak önlemler almaktan çekinmeyecektir. Bu yönüyle Lehman krizi kadar derin etkileri olacak bir sürece girileceğini düşünmüyorum.