İster jeopolitik olarak ister jeoekonomik olarak okuyalım. Dünya yeni bir şekil alıyor. 1970’lerden sonra hızlanan haliyle
“küreselleşme” müesses nizamın sahiplerince (ABD ve İngiltere) kenara atılıyor.
ABD’nin Çin ile Trump döneminde başlattığı ekonomik savaş ve İngiltere’nin Brexit kararıyla Avrupa’dan ayrılması yeni düzenin ana işaretleridir.
2022 yılında başlatılan Rusya-Ukrayna harbi ile bu ayrışmanın ileri bir adımı daha atıldı.
Baltıklar'da yaşanması beklenen İngiltere Rusya çatışması aşağıya, Karadeniz'e çekildi. (İngiltere elini savaşın ateşine sokmadı; maşa ile sonuç almanın peşinde.) Artık bu adımla jeopolitik bölgeler ve ayrışmalar iyiden iyiye kendini göstermiş oldu.
Salgın dönemi yine bu ayrışmaya hizmet etmiştir.
Akıllara nakşedilen haliyle her ülkenin kendi ihtiyaçlarını üretmeye yönelmesi, olmadı en yakın coğrafyadan temin etmesi gerekliliği bolca ifade edilmiştir.
Kritik bir ürün olan çip temininin bu ayrışma döneminde sembol ürün olması tesadüf değil.
ABD’den Avrupa’ya, çip üretimine teşvik vermeyen yeni üretim tesisleri kurmayan bölge kalmadı. Yeni perspektiften bakıldığında sebep haklı. Ancak eski düzenin kurgusunun bozulduğu ve yeni bir düzen için hazırlanıldığının ispatı niteliğindedir. Kritik ürünleri kendi sınırlarımıza alalım, emek yoğun işleri de yakınımıza…
COVID-19 ile ilgili karantina ve kapanmalar küresel tedarik zincirlerini kesintiye uğrattı ve başta Çin olmak üzere büyük üretim merkezlerini kapattı. Benzer şekilde, Ukrayna’daki savaş ticaret yollarını değiştirdi ve Batılı ülkeleri petrol, gaz, buğday ve gübre gibi büyük emtialar için alternatif tedarikçiler bulmaya zorladı. Hepsi yeni düzene dair sonuçlar doğuruyor.
Yukarıda çizdiğimiz manzaranın küresel ekonomi üzerinde etkileri küresel ticaretin parçalanmasına sebep olurken
uluslararası sermaye piyasalarına etki etmesi muhtemel ve belki de gereklidir.
Sınır ötesi sermaye akışları hala büyük ölçüde düzenlenmemiş durumda ve her zamankinden daha değişken. Bu kuralsız hali bile şu anda birçok düşük ve orta gelirli ülke için ölümcül olduğunu ispatıdır.
Hatırlayacağınız üzere, 2008’deki küresel finansal krizi takip eden yıllarda, gelişmiş ülkelerin merkez bankalarının uzun süreli parasal genişlemesi birçok gelişmekte olan piyasaya sermaye akışlarına sebep oldu. Finansal kurumlar dolar cinsinden ucuza borçlandı ve gelişmekte olan ülkelere döviz cinsinden borç verdi ya da yerel para piyasalarına yatırım yaptı. Bu da varlık balonlarını körükledi.
Sermaye girişleri daha yüksek faiz oranı farklarını ve para biriminin değer kazanmasını tetikleyerek “carry trade” işlemlerini özellikle kazançlı hale getirdi.
Yıllar boyunca, genellikle faiz ödenerek rezerv olarak tutulan ve düşük getirili dolar varlıklarına yatırılan sıcak para girişleri, yükselen ve gelişmekte olan ekonomileri sermaye kaçışına karşı savunmasız hale getirmiştir.
İş bununla da bitmemiştir.
ABD ve Avrupa Birliği’ndeki hızlı faiz artışları, düşük ve orta gelirli ülkelerin dış borç yüklerini artırmış, bu ülkeleri faiz oranlarını gelişmiş ekonomilerden daha agresif bir şekilde yükseltmeye zorlamış ve COVID-19 salgınından kurtulmalarını engellemiştir.
İşte bu nedenle gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaçları ile gelişmiş ülkelerin ihtiyaçları farklı, dolayısıyla çözümleri de farklı olmalı diyoruz.
İşte bu nedenle sıcak para sistemine mesafeli durup, yeni bakış açılarıyla muamele etmek gereğinden bahsediyoruz.
Küreselleşmenin üretim açısından Batı’nın çıkarlarına sekte vurduğu ilk anda rafa kalkması, küreselleşmenin finansal yükünün de sorgulanmasına yol açması, düşünen akıllarca, talep edilmelidir.
Senyoraj gelirinin gelişmekte olan ülkelere gittiği küresel finans siteminde gelişme olan ülkeler hep kayıp yaşayacaktır.
Her sıcak para bağımlılık doğurur, her bağımlılık kötüdür, kısa vadelidir, kullanılmaya meylettirir. Bu kayba dur denmelidir.
Bu gerekten yola çıkarak ülkeler arası yerel para ile ticaretten tutun, her ülkenin ekonomik büyüklüğünce sahip olduğu küresel para birimine yol verecek çalışmalar gün yüzüne çıkarılmalıdır.
