Yolculukta gemilerin ve trenlerin yanında uçakların da yer almasıyla, dünyada şehirler arasındaki uzaklık ve yakınlık farkları ortadan kalktı. Gezilen şehirler, bağrında yaşanılan şehirler kadar yakınlaşırken, gezilmeyen şehirler de, gezi progaramlarıyla evlerinize kadar taşınıyor. Gezmek, görmek ve tanımak ekonomiye olduğu kadar kültüre de, yeni boyutlar kazandırır..
*
Gezmek öğrenmenin en önemli ve en etkili yollarından biridir. Bunun için Anadolu''da, “çok yaşayan değil, çok gezen daha çok bilir” ve “duydukların senin olsun, sen gördüklerini anlat” denilir. Anadolu insanı, her sene uzun ve yorucu Hac yolculuklarına çıkarak, düşünce ve eylem dünyasını zenginleştirmiştir. O Mekke''yi görerek, ilk Müslümanların arasında yaşamış kadar bilgi ve bilgelik kazanmıştır.
*
Gezmek, görmek ve yazmak denilince, yalnızca Türkiye''de değil, bütün dünyada herkesin aklına Gezginlerin Sultanı Evliya Çelebi gelir. Bu yüzden, onun doğumunun dört yüzüncü yılında, Avrupa Konseyi Evliya Çelebi''yi, “Yirmibirinci Yüzyılda İnsanlığa Yönveren En Önemli Yirmi Kişiden Biri” olarak ilan etmiştir. Türk Dil Kurumu da, Prof. Dr. Şükrü H. Akalın''ın “Seyyah-ı Alem Evliya Çelebi” kitabını yayınlamıştır.
*
Evliya Çelebi''nin Seyahatname''si Akalın''ın vurguladığı gibi: “Yalnızca Türk Edebiyatının değil, bütün dünya gezi edebiyatının en büyük, en kapsamlı, en ilginç gezi kitabıdır.” O Osmanlı coğrafyasındaki 257 şehirin, tarihlerini, ekonomilerini, mimari eserlerini, insanlarını, dillerini ve geleneklerini kendine özgü yöntemiyle anlatmıştır. Evliya Çelebi tek başına, insanlığın bilgi ve bilgelik birikimine önemli katkılar yapan, eşsiz bir üniversitedir.
*
Arnavutluk''ta katıldığım bir toplantıda, Prof. Dr. Machiel Kiel, Tiran''daki dergahların tek tek sayarak, hepsini görmemize vesile olmuştu. Kiel, Evliya Çelebi''nin rehberliğinde, Osmanlı coğrafyasındaki mimari eserlerin envanterinin çıkarılmasında, öncü çalışmalar yapmıştır. Ona göre, Evliya Çelebi, kendisinden önceki Doğulu ve Batılı gezginlerden çok daha dikkatli, çok daha bilgili ve çok düzenlidir. O Balkan şehirlerindeki araştırmalarında, onun verdiği bilgilerin ne kadar değerli olduğunu görmüştür.
*
Yaşayan en önemli bilim tarihcisi olan ve Batı dünyasındaki bilimsel ve teknolojik gelişmelerin temellerini Müslümanların çalışmalarının oluşturduğunu ortaya koyan, Prof. Dr. Fuat Sezgin, Evliya Çelebi''yi, dünyanın en büyük çoğrafyacısı olarak görmekte tereddüt etmez.
*
Tarih''siz Coğrafya, Coğrafya''sız Tarih olmaz. Osmanlı Bilgesi Fethi Gemuhluoğlu''nun sohbetlerinde sık sık vurguladığı gibi; “Tarih''e ve Coğrafya''ya dost olmayanlar, insana dost olamazlar.”
*
Evliya Çelebi hem Tarih''e, hem Coğrafya''ya, hem de insana sevdalıdır.
*
Dünyası büyük olduğu için, Evliya Çelebi büyüktür.
