Adam, durumunu kurtarmak üzere bir manevrayla elindeki fırsatı kullanıp başa geçince onu takdir sadedinde: “Gemisini kurtaran kaptan” diyenler oldu.

Acaba ne demek istiyorlardı?

Bir fırsatı kullandığını anlatmak istedikleri belliydi. Bu söylemin, iyi niyetli bakışı yansıttığı da belliydi. Ama aynı söylem, farklı bir perspektiften hemen kötücül bir yoruma dönüşme istidadını da taşıyor. Bu bağlamda, gemisini kurtaran kaptan fırsatçının biri olup çıkıyor karşımıza.

Acaba gemisini kurtaran kaptan sözü, genel kullanışın atıfta bulunduğu üzere fırsatçılığa mı delalet ediyor?

Üç beş kişilik bir arkadaş kümesi tezgâhtaki son birkaç “balığı” almaya niyetli görünüyordu. Aralarından biri hepsinin önüne atılarak balıklara talip oldu. Sonra da arkadaşlarına sırıtarak: “Gemisini kurtaran kaptan” dedi.

Yaptığı işle acaba gemisini kurtardığını mı düşünüyordu?

Aslında, sanırım, sözü, kelimesi kelimesine anlamak daha isabetli olur. Gemisini kurtaran, elbette kaptandır. O gemiyi kaptanından başka kim kurtarabilir?

Bu cümle, geçtiğimiz günlerde, bir siyasal partinin genel başkanı için de kullanıldı. Ona da “gemisini kurtaran kaptan” denildi. Fakat bu söz, o genel başkanın hangi başarısının karşılığı olarak kullanılmıştı? O genel başkan, son tahlilde, bir kadro değişikliği yapmıştı. Böylece partinin yönetim kademesini kendi dilediği gibi belirlemişti. Fakat acaba partisini şimdilik zor bir durumdan kurtarmış mıydı? O şimdilik belli değildi. O ancak genel seçimlerde elde edeceği başarıya göre belirlenecekti; şimdiden herhangi bir kehanette bulunmak doğru olmazdı. Onun için kullanılan “gemisini kurtaran kaptan” sözü şimdilik erken bir tanılama olarak ortaya çıkardı. Kaptanın gemisini kurtarıp kurtaramadığının anlaşılmasına daha aylar vardı...

Bu söz, aslında “top yuvarlıktır” sözü kadar açık ve nettir ve bir başka anlayış tarzına kapalıdır. Fakat insan zihni, bu kadar açık ve berrak bir ifadeyi bile istiare (mecaz) haline dönüştürmeyi başarır; kimi zaman bu dönüştürme durumundan haz da alır.

Evet, elbette gemisini kurtaran kaptandır; tayfa veya kamarot veya çımacı değildir...

Ancak kaptanın mahareti sakin denizde seyir halindeyken belli olmaz. Onun mahareti fırtınalı havada gemiye verdiği isabetli rota ile, bir de geminin kalkışında ve limana bağlanma esnasında ortaya çıkar.

Gemisini kurtarmayı beceremeyen biri kaptan köşkünde oturuyor olabilir, fakat onun kaptanlığa liyakatli olduğu söylenemez.

Kaptan kim?

Açıkgöz bir fırsatçı şarlatan mı?

Yoksa işini doğru dürüst yapan meslekten bir uzman mı?

Meselenin bir de gemi yanı var: gemi -kurtarılması gereken gemi- kaptanın nefsi mi; yoksa içinde yolcuların bulunduğu ve emaneti kaptanın uhdesinde bulunan bir reel gemi mi?..