Türk düşünce hayatında oryantalizmle ilgili eleştirel tutum Batı’nın Doğu algısının doğruluğu veya yanlışlığı bağlamında şekillenmiştir. Bunun da bir sonucu olarak oryantalizme yönelik eleştirel tutumda ciddî bir yöntem sorunu ortaya çıkmıştır. Bu açıdan Edward Said’in eserlerinin Türkçe’ye çevrilmesinden sonra alınan mesafe hiç de tesadüf değildir. Hatta yöntemsizlik, müteveffa Said’in eserlerinin anlaşılmasını da engellemiştir. Onun eserlerine de önceleri Batı’nın Doğu algısının doğruluğu ve yanlışlığı bağlamından yaklaşılmıştır. Bunun en önemli sebeplerinden biri kolonyalizmin ortaya çıkardığı doğrudan sorunlarla uzun bir süre karşılaşmamış olmamızdır. Zaten oryantalizm de kolonyalizmden doğmuştu. Bu bakımdan iki kültürün birbiriyle ilişkisinden doğan klasik algıları ayrı bir kategoride ele almak gerekir.
Müstemleke ve sömürge kavramları arasındaki farkı da Batı’nın Doğu algısının doğruluğu ve yanlışlığı bağlamından uzaklaştırmak gerekir. Zira konu Osmanlı dönemi Türk algısının doğruluğu ve yanlışlığının çok ötesindedir. Zaten müstemleke kavramının mülk ile aynı kökten gelmiş olması istismarı ikinci dereceye iter. Sırf bu sebeple geçen hafta gündeme oturan Reuters’ın ilan metnindeki “müstemleke dili” fark edilmemiş ve metne bu açıdan yaklaşılmamıştır. Hâlbuki metinde geçen “Tayyip Erdoğan, yirmi yıllık iktidarında Türkiye’yi modern laik geleneklerden uzaklaştırarak Güney Kafkasya’dan Kuzey Afrika’ya uzanan bölgelerde iddialı bir diplomatik ve askeri varlığa dönüştürdü.” cümleleri mülk merkezli bir yoruma tabi tutulduğunda müstemleke dilinin temel unsurları hemen fark edilmeliydi. Aynı metinde “Bir NATO üyesi” olan Türkiye’nin “Avrupa ve Orta Doğu güvenliği” ile ilişkilendirilmesini de aynı dilin bir yansıması olarak görmemiz gerekir. İlan metnine hâkim olan müstemleke dilinin çözülmesiyle siyasî sonuçlar hakkında tahminde bulunmak mümkün olabilir. Bu özellikle “demokrasi ve otokrasi” karşılaştırması yapan çevreler için daha önemli bir tespittir. Aynı şekilde “Erdoğan’ın önümüzdeki aylarda yeniden seçilme hedefini tehdit eden yüksek enflasyon ve TL’nin sert darbeler aldığı kritik bir kavşak” ifadesini de müstemleke dili olarak kabul etmek gerekir. İlan metnine hâkim olan müstemleke dili tespit edildiğinde “kurumsal hikâyeler sunabilecek güçlü yazma ve raporlama becerilerine sahip biri”yle ilgili bir kategori oluşturabiliriz. Bu kategori klasik anlamda Türk imajı kavramı ile izah edilemeyecek yeni bir tutuma karşılık gelir.
Reuters’ın ilan metnine oryantalist bir dil hâkimdir. Metnin merkezinde yer alan mülk kavramı hemen dikkati çeker. Türkiye’nin “Güney Kafkasya’dan Kuzey Afrika’ya uzanan bölgelerde iddialı bir diplomatik ve askeri varlığı” ifadesi ile yeni bir oryantalist dilin şekillendirilmek istendiğini söyleyebiliriz. Oryantalizmin karşısına oksidentalizmi çıkarmaya pek hevesli olanların TRT World’un karşı metnine odaklanmaları gerekir. Zira metinde müstemleke dilinin unsurları ile karşılaşmak neredeyse imkânsızdır. Dolayısıyla karşı metni misliyle mukabele olarak tanımlamak doğru değildir. TRT World metninin merkezinde müstemleke sistemi açısından zorunlu olan mülk kavramına karşılık gelen herhangi bir ifade yoktur.
TRT World ilan metni şöyledir:
“Birleşik Krallık hükümetlerinin art arda gelen koronavirüs salgını, Brexit, küresel ekonomik kriz gibi büyük meydan okumalara yanıt vermekte başarısız olması, İngiliz siyasetini bir karmaşa içine soktu. Kısa süreli İngiliz hükümetleri, ülkenin geleceğini belirsizlik içinde bırakıyor ve İngiltere’yi Avrupa’dan uzaklaştırıyor. Kraliçe Elizabeth’in ölümüyle birlikte, Ortaçağ’dan kalma bir yönetim biçimi olarak kraliyetin modern çağda varlığı tartışmaları hız kazandı. Bu konularda kapsamlı haberler yapabilecek, kalemi kuvvetli muhabirlere ihtiyacımız var.”
TRT World karşı metninde İngiltere’nin siyasî durumu ile ilgili bir değerlendirmeden başka bir anlam katmanı ile karşılaşmak neredeyse imkânsızdır. Hatta ilan metninin merkezinde sadece muhtemel siyasî meselelere atıf yapıldığını görebiliriz. Eğer misliyle mukabele olsaydı muhakkak toprağa dayalı bir ifade olurdu. Dolayısıyla müstemleke diline müstemleke dili ile cevap verilmediğini ya da verilemediğini tespit etmemiz gerekir. Tarihimize “sömürgecilik” yaftasını uygun görenlerin de ilan metinleri arasındaki farka odaklanması gerekir.
