Ortadoğu"da bu hafta filler tepişip çimenler ezilirken enerji dünyasında da ilginç gelişmeler yaşandı. Geçtiğimiz Pazartesi günü Afganistan"ın en büyük gaz ve petrol arama ihalesi gerçekleşti. TPAO, ihaleye birlikte katıldığı Dubaili Dragon Oil ve Kuveytli Kuwait Energy ile Afganistan enerji piyasasına giren ilk batılı şirket oldu. Irak Petrol Bakanlığı"nın TPAO"ya verdiği lisansı iptal edişinin hemen akabinde gerçekleşen bu olay hem sevindirdi, hem de düşündürdü.
ABD"nin eski Irak ve Afganistan büyükelçisi, enerji stratejisti Zalmay Khalilzad, hafta içinde İstanbul"daydı. TPAO"nun yüzünü güldüren bu ihaleyle ilgili konuşma imkânımız oldu. Eski büyükelçi Khalilzad, Türkiye"nin Afgan enerji piyasasına girişini, özellikle iki ülke arasındaki tarihi ve kültürel bağlardan ötürü çok önemsediğini, Afganistan açısından ise yatırımcı çeşitliliğinin güvenlik ve kalkınma açısından büyük önem taşıdığını söyledi.
ABD Jeolojik Araştırma verilerine göre Afganistan"ın petrol ve gaz rezervleri 1 trilyon dolar, tüm yer altı zenginlik kaynakları ise 3 trilyon dolar değerinde. Khalilzad"ın söylediğine göre "Tamamen dış yardımlara endeksli olan Afganistan"ın maalesef bu madenleri, kaynakları çıkarıp işleyecek gücü yok. Hatta ülke bu kaynakları ulaştırabilecek lojistik altyapıya da sahip değil. O nedenle yabancı yatırımcıların akınına uğrayan Afganistan tüm bu süreci sosyal ve tarihi dokusuna, çevreye zarar vermeden yürütmeye çalışıyor".
Hatırlanacağı üzere Afganistan"da ilk petrol arama ve çıkarma lisansını CNPC (Çin Ulusal Petrol ve Doğalgaz Şirketi) almıştı. 2011 yılında sonuçlanan bu ihalede bir diğer teklif veren firma İngiliz TPL (Tethys Petroleum Ltd.) olmuştu. TPL"in bu ihale sürecinde danışmanlığını, Zalmay Khalilzad"ın kurduğu ve oğlu Alexander Benard"ın yönettiği, Gryphon Capitol Partners yürütüyordu. TPL hem Afganlı, hem eski diplomat, hem de konuda uzman olan Khalilzad"ın şirketine ciddi paralar ödemişti. Şirket de ciddi bir kampanya yürütmüştü. Ancak Amerikalı şahinler yıllardır 400 milyar dolar harcadıkları ve 1500 asker kaybettikleri Afganistan batağında, müttefikleri İngilizlerin kaybetmesini hazmedememişlerdi. Hele ki tüm o paralar Amerikan vatandaşlarının ödediği vergilerden karşılanırken! O nedenle Khalilzad"ı ve oğlunu Amerikan çıkarlarına hizmet etmemekle suçlamışlardı.
Öte yandan Temsilciler Meclisi üyelerinden Başkan Obama"ya şikâyet mektupları bile gitmişti. Zira Amerikan çıkarlarının Asya"daki büyük rakip Çin Ejderi"ne teslim edilmesi söz konusu olamazdı. Ancak ihale süreciyle ilgili olarak Khalilzad"ın 29 yaşındaki oğlu Benard, ABD Savunma Bakanlığı"na bağlı TFBSO birimini (İş ve İstikrar Operasyonları Çalışma Kolu) ihale sürecini ABD ve diğer batılı müttefikleri lehine değil de, Çin"de bir kamu şirketinin lehine yürütmekle suçladı.
İyi de tüm bunlardan bize ne, değil mi?
CNPC"nin 2011"de kazandığı ihalenin şartları özel bir şirket için büyük mali yük taşıyor. Örneğin CNPC her sondaj için %15 telif, %30 kurumlar vergisi ödeme ve ayrıca bir petrol rafinerisi yapma şartıyla 25 yıl süreyle ihaleyi kazanmıştı. Kuzey Afganistan"da Amu Darya isimli bu bölgede CNPC"nin günlük 195bin, yıllık 1,5 milyon varil petrol rezervi olduğu biliniyor. Ama yine de ihaleyi kaybeden diğer batılı şirketler CNPC"nin bu teklifle ticari değil, politik bir karar aldıklarını iddia ettiler. Hatta Çin"in Kabil"in güneyinde yer alan Aynak bakır madenleri ihalesini alışı da yine aynı şekilde yorumlanmıştı. Peki, Çin bu bölgelerde askeri ve politik varlık göstermediği halde neden Afganistan"a bu kadar para döküyor?
İhalesi alınan petrol blokları ve bakır maden yatakları Çin"in 640km"lik batı sınırını, Xinjiang"ı çevreliyor. Bu eyaletse sürekli isyanların ve etnik protestoların gerçekleştiği, Uygur Türklerinin yaşadığı yer. Dolayısıyla bu sınırdan gerçekleşecek olan mal akışı ile Xinjiang ekonomisinin canlanması, bölgenin ekonomik kalkınması ve Uygurların bu şekilde sakinleşmesi bekleniyor.
Öte yandan Afganistan"da hali hazırda bir rafineri yok. CNPC"nin çıkardığı petrol işlenmek için Türkmenistan"a gidiyor. Ülke halkı ise günde 46 bin varillik petrol ürünleri tüketiyor. Mineral zengini olmasına rağmen tüm akaryakıt dışarıdan ithal ediliyor. Bu bağımlılık Afganistan"ı o kadar sıkıyor ki 2011 Ocak ayında İran, akaryakıt tankeri taşıyan 1900 kamyonu bir ay boyunca sınırda bekletmiş; bu durum da ulaşım ve gıda fiyatlarında patlama yapmıştı. İran"ın bu yaptığını bazen Pakistan da yapıyor. Zira Hindistan"ın da Afganistan"a olan muhabbeti Pakistan"ın canını sıkıyor olsa gerek.
Tüm bu ihalelerin, savaş yaralarını sarmaya çalışan ülke profilinin dışına çıktığımızda tek bir resim ortaya çıkıyor aslında. Afganistan"dan 160 bin askerini çekecek olan ABD, ortaya çıkabilecek güç boşluğu, enerjiye aç ekonomik dev Çin, Nabucco projesini sabote eden bir Rusya, Türkmen ve Afgan gazını Karaçi Limanı"na kadar uzatabilecek bir boru hattı, Amerikan şirketlerinin Afganistan"da asla peşini bırakmayacakları bir rant…
Ama Khalilzad ve oğlu Pentagon"u Amerikan çıkarlarına doğru hizmet etmemekle itham ediyor!
Mümkün mü? Bence asla… Herşeyden önce Çin büyüyecek ki ABD kazansın. Büyümeyi sürdürmek için enerjiye ihtiyacı var. Afganistan"ın ise hızlı sermaye ve yatırım girişine ihtiyacı var. ABD"de para var mı? Hayır, hatta bütçesini dengelemek için Afganistan"dan çekiliyor. Öte yandan Çinli firmalar şeffaf mı, işçilere iyi ücret ödüyor mu? Hayır, bakınız Afrika örneği. Ama yine de CNPC Afganistan"da istihdam yaratacak mı? Hem de nasıl. Çin Ejderi kendini daha güvende hissedecek mi? Eh, tabii. ABD 2014"de Afganistan"dan çekilirken "geride istikrarlı ve kendi kendine yeten bir ülke bıraktık" diyecek mi? Elbette, Irak örneğine bakın. Hatta bu enerji rantından beş kuruş kazanmadık bile diyecek. Yani süper bir algı yönetimi gerçekleşecek, algısı yönetilebilene.
Pentagon"un 1500 can ve 400 milyar dolardan sonra Afganistan"da ABD çıkarlarını koruyamaması mümkün değil. Khalilzad ve oğlu kaybettiği İngiliz müşterisine yanadursun…
Üç aydır Suriye"de tutulan gazeteci arkadaşımız Cüneyt Ünal sonunda bugün ailesine kavuşuyor. Suriye"ye giden CHP milletvekilleri Lazkiye"de yaptıkları temaslar sonrasında Cüneyt"i teslim aldılar. Bir ailenin dramına son verdiler. Bu habere sevinirken CHP"nin bu atağı hükümete ne kaybettirir, onu düşündüm durdum. Suriye politikası hususunda hükümeti kıyasıya eleştiren CHP Cüneyt"i sağ salim ülkesine getirerek iktidara bir hamle yaptı. Süreç ne olursa olsun Cüneyt"in geri getirilmesi iktidara yakışırdı.
Öte yandan diğer meslektaşımız Beşar Fehmi Kadumi ilgili henüz bir gelişme olmaması hepimizin canını sıkıyor. Artık bu aşamada bir hamle de Ak Parti"den gelmesini diliyoruz.
Basın gerçekten emekçi ve azımsanmasın istiyoruz…
