Birinci önceliği "kontrol" olan siyâsal iktidarların, düşünce ve ifâde özgürlüğünü tanıması , benimsemesi kolay olmamıştır. Bu uğurda çok ağır bedeller ödenmiştir. Sağlanan kurumsal başarılarda elbette verilen mücadelelerin çok önemli bir payı vardır. Ama bunun tek belirleyici olduğunu düşünmek safdilliktir. Siyâsal iktidarların özgürlüklere ve haklara akıl erdirmesinde , uygun bazı târihsel koşulların oynadığı rolü de ıskalamamak gerekir.
Demokrasinin sınırları biraz da bu boşalmayla orantılı genişlemiştir. 19.Yüzyılda muhalif düşünce ve ifâdeler , mevcut bir dünyânın karşısına tahayyül edilen bir başka dünyâyı koyuyordu. Kaybedilecek bir şey yoktu; oysa kazanılacak bir dünyâ vardı. 20.Yüzyılda ise muhalif çevreler bâzı târihsel kazanımlar elde etti. Târihsel kazanımlar , "dünyâyı kazanmak" yolunda elde edilmiş aşamasal başarılar olarak görülüyordu. Siyâsal devrimciliğin yerini garip bir şekilde evrimcilik almaya başlamıştı. Sistem karşıtı hareketlerin yavaş, yavaş; aşamasal olarak "târihsel kazanımlarını" arttırarak iktidara yürüdükleri görüşü hâkimdi. Oysa yeniden-bölüşümden pay aldıkça, sistem karşıtı çevrelerin kaybedecek bir şeyleri birikmeye başladı. Zaman içinde burjuva toplumunun değerleriyle uzlaşmaya başladılar. Basit siyâsal rutinlere intibak etmek suretiyle kazandıklarını kaybetmemek, hatta arttırmak adına kazanabilecekleri bir dünyâyı kaybettiler. Bu dünyâda rahata ermenin mâliyeti, yeni ve daha iyi bir dünyâ için mücadele etmenin mâliyetlerinden kat be kat düşüktür. Anglo-Sakson mahreçli siyâsal sistem literatürü, aslında bu rutinleşmeyi kuramsallaştırır. Rutinleşmiş süreçlerde siyâsal düşünceler ve ifâdeler de yumuşayacak, ehlileşecektir. Bu aynı zamanda-Klasik Grekçe ve Arapçada, siyâset ile terbiye görmek arasında bir anlam yakınlığı düşünülürse- zaten antikiteden beri uygarlaşma ethosuna sâhip siyâsetin, kendi optimalitesine ulaşmasıdır. Bu optimalite düşünce ve ifâde özgürlüklerinin sınırlarını arttırmayı da teşvik edecektir.
Günümüzde, zaten artık ehlileşmiş olan siyâsal düşünüş ve ifâdelerin sınırlarını arttırmak, gündemini yakası açılmadık konularla yeniden "formatlamak" yolunda hummalı gayretlere tanık oluyoruz. Bu noktada cesâretlendirici olan husus; siyâsal düşünüşün kavrayıcı sınırlarındaki bir büzüşmedir. Mikro-kozmoslara açılan sistem karşıtı hareketlerin düşünüş ve ifâde dünyâsı artık bütünlük kaygısı taşımıyor. Çeşitli dünyâlara dâir söyleyecek çok sözü var ama, bu dünyâya dâir bir sözü yok. Nicel birikimler her zaman nitel dönüşüm doğurmuyor. Hatta tam tersine olarak kendi kendisini şişirmekle sonuçlanıyor. Sistem ise bunun farkına giderek daha fazla varıyor. Artık eskisi gibi ifâdeleri susturmak istemiyor. Tam tersine sözü, çoğu kez özgürleşme olarak anladığımız; ama aslında içinde tüketimin yapılandırıldığı alenîyete çekiyor. Açık toplum idealinin bugün bizzat sermâye tarafından fonlanması tesâdüfi değildir. Herkes daha fazla konuşmaya, eteğindeki bütün taşları dökmeye teşvik ediliyor." Konuşulmadık bir şey kalmasın, her şey konuşulsun" deniliyor. Bu cömertlik ifâdenin fetişleşmesini doğuruyor. Her fetiş gibi bu da bir kopukluğun içinde ortaya çıkıyor. Artık ifâdelerin ardında derin ve kapsamlı bir dünyâ düşünüşü ve kavrayışı olması gerekmiyor. Alenîyetin karadeliklerine yuvarlanan ifâde ile düşünüş arasındaki bağlar kopmuş vaziyette. İfâdelerdeki ses hacminin artması bunun göstergesidir. Siyâsal eylem artık, söylenenleri anı anına izleyip onlara daha yüksek tonlardan cevap yetiştirmekten ibâret olan siyâsal söylem ile sınırlıdır. Konuşmak artık tedâviye muhtaç postmodern bir bağımlılıktır. Çok konuşulan bir dünyâda çok fazla düşünülmediğini söylemek zor değildir. Alenîyet, büzüşeni yüzeyselleştiriyor. Jacques Ellul"un dediği gibi "sözün düştüğü"; aşınıp, hükmünü kaybettiği, geride sâdece uğultuların kaldığı bu geveze dünyâda çok söyleyerek aslında fazla bir şey söylemiş olmuyoruz.
