100 ülkede malını satarak faaliyet gösteren bir uluslar arası şirket 99 ülkede kazanırken bir ülkede bir yıl kar etmeden zarar etmeyi göze alsa ne olur?

O şirkete hiç bir şey olmaz.

Kime olur?

Sektörde faaliyet gösteren o ülkenin irili ufaklı bir sürü şirketine.

Hepsi ya batar ya da o sektörden çekilmek zorunda kalır

Bu kadar basit.

Peki böyle bir şey olur mu?

Olmaz mı.

Dünyanın birçok ülkesinde küresel sermaye devleri böyle kazanıyor.

Kuralları kendileri koyuyorlar.

İsmine de "Serbest piyasa" diyerek ülkenin elini ayağını bağlıyorlar.

Bu senaryonun Türkiye versiyonunu 5 eylül 2007''de bu köşede deterjan piyasasından bir örnekle anlatmıştım.

Uluslararası şirketler Türkiye''de deterjan fiyatlarını önce aşağı çekerek yerli üreticiyi ekarte ettiler.

Sonra ürünlerin gramajını düşürüp fiyatı sabit tutarak mal satmaya başladılar.

Nasıl yaptılar hatırlayalım;

Uluslarası sermaye gücüyle önce yerli ve yabancı marketlerin raflarını, paletlerini ve gondollarını satın aldılar.

Yabancı devlerle rekabet edemeyen Hes Kimya, Başer Kimya, Mio Kimya bugün kayyumda.

Fiyat rekabetine dayanamadıkları için kimi üretimini durdurdu kimi de piyasadan çekilmek zorunda kaldı ve fasona döndü.

Bugün piyasada yerli ulusal firma olarak Hayat Kimya ile Saruhan Kimya kaldı.

2001''de pazar payı yüzde 60''lar seviyesindeydi, şimdi piyasanın yüzde 84''ü Procter& Gamble, Unilever, Henkel ve Calgon''un üreticisi Reckitt Benckiser adlı dev firmaların elinde.

Deterjan piyasası yabancıların elinde kalınca operasyon başladı.

Rafın üstündeki deterjan fiyatı değişmedi ama rafta satılan ürün sessiz sedasız 15 kg''dan 9 kg''a indi.

Gramaj eksilterek yapılan gizli zammın oranı 2 yılda yüzde 60''ı buldu.

Peki iki yılda enflasyon ne kadar arttı?

Yüzde 15

Tüketicinin haberi bile olmadı.

Ürettikleri ürünler neler?

Procter& Gamble, Unilever, Henkel ve Calgon''un üreticisi Reckitt Benckiser''in Ariel, Alo, Ace, Omo, Rinso, Persil, Tursil, Calgon, Calgonite markalarına karşı Hayat Kimya''nın Bingo''su, Saruhan Kimya''nın da Micra, Nily ve Nilco markaları var.

Carrefour gibi yabancı marketler ile deterjancılar pastayı paylaşırken enflasyon canavarını nasıl beslediklerinin hikayesine devam edeceğiz.

Bugün Türkiye''de deterjan piyasası P&G, Lever, Henkel ve Calgon''un üretici firması Reckitt Benckiser''in elinde.

P&G, Acematik, Alomatikle, Lever Rinsomatikle, Henkel de Tursilmatik ile fiyatı ucuz tutarak yerli firmaları baskı altına alıyorlar.

Çıkardıkları alt markaları yoğun reklam desteğiyle öne çıkararak

tüketicinin yerli markaları tercih etmesini önlüyorlar. Ucuz markaları reklamla pazarlıyorlar. Reklamı olan ürün tüketiciyi cezbediyor. Sermaye gücünü rakiplerini yok etmek için kullanan küresel şirketler bulundukları sektöre yeni şirket girmesini reklam bütçesi ve raf ile baştan engelliyor. O yüzden piyasalarda gerçek rekabet olmuyor.

"Serbest piyasa" yalanı devletin düzenleme ve denetleme yapmasını engelliyor. Büyük şirketlerin reklam ciroları küçüklerin kat kat üstünde olunca reklam yapma imkanı sadece büyüklere kalıyor.

Reklam verme gücü olmayan yerli şirketler market raflarında da yer bulamıyor.

Serbest piyasa ekonomisi küçüklerin ham diye yendiği arenaya

dönüşüyor.

Küçük şirketler sadece parası olanın reklam gücünü kullanmasının haksız rekabete neden olduğuna dikkat çekiyorlar. Haksız da değiller.

Hangi kurumu ilgilendiriyorsa o kurum tarafından sektörde cirolara göre reklam verme imkanı sağlansa sektörde küçüklerin de yaşama şansı olur ve yeni şirketler girer gerçek rekabet oluşur.